Laten we eerst even stilstaan bij het fenomeen ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ zelf. In de literatuur wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen aangeduid als een containerbegrip. Het heeft namelijk betrekking op velerlei activiteiten van ondernemingen, overheden en instellingen. Die grote verscheidenheid aan activiteiten en actoren maakt het duiden van het fenomeen maatschappelijk verantwoord ondernemen complex. Aldus is maatschappelijk verantwoord ondernemen een situationeel begrip. Blijkens de Internationale Organisatie voor Standaardisatie is er sprake van maatschappelijk verantwoord ondernemen wanneer de ondernemer verantwoordelijkheid neemt voor de impact van haar beslissingen en activiteiten op de maatschappij en het milieu door middel van transparant en ethisch gedrag. Bij het maatschappelijk verantwoord ondernemen worden verschillende belangen tegen elkaar afgewogen, namelijk die van de triple-P: Planet, People en Profit.
Verplicht?!
De Europese Commissie omschrijft maatschappelijk verantwoord ondernemen als: “a concept whereby companies decide voluntarily to contribute to a better society and a cleaner environment”. Hiermee wekt de Europese Commissie de indruk dat maatschappelijk verantwoord ondernemen een bovenwettelijke inspanning is. Maar zowel op internationaal, Europees als op nationaal niveau schrijven wetten (deels) dwingend maatschappelijk verantwoord ondernemen voor. Maatschappelijk verantwoord ondernemen ziet echter niet alleen op juridische, maar ook op ethische normen. Ethische normen laten zich niet altijd in regeltjes vangen. De wetgever kan niet voorzien wat de ethische normen in de toekomst zullen zijn. Gelet op het voorgaande is het niet vreemd dat niet alle normen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in een wet in formele zin gecodificeerd zijn.
Rol voor de wetgever
Omdat ethische normen veelal tijdsgebonden zijn, kan zelfregulering een goed alternatief zijn. Op deze wijze kan het moeizame formele wetgevingsproces ontweken worden, waardoor snel op maatschappelijke ontwikkelingen gereageerd kan worden. Daarnaast dient, mijns inziens, tijdens de rechtenstudie meer aandacht besteed te worden aan de traditionele humaniora. Op deze manier zal de rechter vaardiger zijn in het invullen van open normen bij de handhaving van soft law. Tegen de niet-naleving van ethische normen zal in dat geval, met behulp van de open normen in het commune recht, effectiever opgetreden kunnen worden.
In de literatuur wordt beargumenteerd dat maatschappelijk verantwoord ondernemen bevorderd kan worden door middel van de nudges. Bij nudges wordt de keuze van de mens beïnvloed, zonder dat de mens ontnomen wordt van zijn beslissingsvrijheid. Mijns inziens zijn nudges daarom niet voldoende effectief. De ondernemer behoudt namelijk de beslissingsvrijheid. Met het oog op een effectieve handhaving dient dat wat dwingend voorgeschreven kan worden, in regelgeving gecodificeerd te worden. Nudges kunnen wel ingezet worden om bovenwettelijke inspanningen te stimuleren.
