De voorstellen die ze als voorzitter van de stuurgroep Doorlooptijden deed om de afhandeling van rechtszaken te versnellen, werden niet overal met gejuich onthaald. Maar Julia Mendlik, president van de rechtbank Midden-Nederland, denkt iedereen te kunnen overtuigen. Dat blijkt uit een interview in het nieuwe nummer van Mr., dat werd afgenomen voordat de coronacrisis losbarstte.
“We vechten constant tegen de dossierlawine, zijn als dat jongetje met zijn vinger in de dijk”, werd in 2000 gezegd over werkdruk en doorlooptijden. Het is een probleem waarmee de Rechtspraak nog steeds worstelt. “We hebben onvoldoende geld om maar mensen te blijven aannemen. Ook hebben we te maken met steeds complexere zaken, waardoor de werkdruk nadrukkelijker wordt ervaren”, verklaart Mendlik. “Een strafzaak kost nu echt meer tijd. Dat komt door de sterkere positie van slachtoffers – ook in kleinere zaken – maar ook door het feit dat bijvoorbeeld WhatsApp-gesprekken tegenwoordig deel uitmaken van strafdossiers. Wetgeving wordt complexer, ook Europese en zelfs mondiale wetgeving. Er is gelukkig ook veel geld bijgekomen, maar het is de vraag of dat voldoende is. We moeten mensen goed kunnen opleiden, wat beperkt mogelijk is in een tijd waarin de werkdruk al hoog is. Daarmee kunnen we niet alle achterstanden heel snel wegwerken.”
Spanningsveld
Ze is ervan overtuigd dat de werkdruk niet tot kwaliteitsverlies leidt en dat alle rechters en anderen dezelfde kwaliteit blijven leveren. “Het levert wel een spanningsveld op: moeten we niet prioriteiten stellen aan het soort zaken dat we eerst willen doen? Hoe lang moet een vonnis zijn wil het nog effectief zijn? Hoe delegeren we naar juridisch medewerkers en wat moet de rechter zelf doen? Hoe kan de voorbereiding plaatsvinden van een grote zitting zodat de rechter vooral naar de essentiële stukken uit het dossier kan kijken? Dergelijke gesprekken voeren we. Tegelijk zetten we in op het mondelinge vonnis, waarmee we tijd kunnen winnen én de kwaliteit kunnen verhogen.”
Gepensioneerde rechters
Voor het eerst, zegt Mendlik, wordt nu ‘overkoepelend’ gekeken naar de doorlooptijden. Dít is het moment, nu de digitalisering is vertraagd, nu er extra geld is bijgekomen en breed in de Rechtspraak het verlangen wordt gevoeld om de doorlooptijden eindelijk eens te versnellen. Maar dat kan pas echt als de werkvoorraad is weggewerkt. Dat vereist samenwerken tussen de rechtbanken; de een heeft meer achterstanden, de ander tijdelijk wat overcapaciteit, een derde heeft op een bepaald terrein meer deskundigheid. Er worden vliegende brigades ingezet; uitspraken worden meer door anderen dan door rechters voorbereid. En in het rapport Doorlooptijden wordt ook geadviseerd om gepensioneerde rechters die nog geen zeventig zijn tijdelijk in te zetten. Ze zijn nog niet gepolst, aldus Mendlik. “Dat gaan we nog doen. Zeker als ze op hun voorwaarden kunnen meedoen, heb ik daar veel verwachtingen van. Ik heb al de nodige spontane aanmeldingen binnen. Bovendien, er zijn ook oud-rechters van boven de zeventig bereid om mee te schrijven, maar dan als juridisch medewerker.”
Plaatsvervangers
Ook werd in het rapport voorgesteld om meer rechter-plaatsvervangers in te zetten. “Zij hebben nu doorgaans één dag per zes weken zitting. Sommigen kunnen ook enkelvoudig zitten, dat biedt extra mogelijkheden. Er zijn er ook die een tijdlang een dag per week willen optreden als plaatsvervanger in een meervoudige kamer, of enkele maanden onbetaald verlof nemen van hun werk. Werkgevers vinden het vaak prettig als mensen zich inzetten voor de rechtspraak.”
Kritisch
De voorstellen zijn niet overal met gejuich onthaald. De Tegenlicht-groep, een dertigtal rechters en raadsheren die vrezen dat de toekomst van een onafhankelijke rechtspraak in het geding is door een te grote werkdruk, zag weinig in een al te prominente rol voor de plaatsvervanger. Ook de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak was kritisch. Mendlik: “We proberen iedereen erbij te betrekken, ook de kritische rechters. We hebben de Tegenlicht-groep uitgenodigd om verder te praten. Zo hoop ik zorgen weg te kunnen nemen.”
Datumprikker
Waarom denkt Mendlik dat het nu wel gaat lukken om de doorlooptijden te verbeteren? “Die vraag is mij wel het meest gesteld. Het is geen optie om er niet over na te denken. We beginnen met het wegwerken van de achterstanden, over drie jaar zijn we daar hopelijk heel ver mee. Twee: we gaan in gesprek met advocaten en het OM over hoe zaken efficiënter kunnen worden gepland, met verhinderdata – het zou ideaal zijn als we werken met een soort datumprikker. En drie: helderder communiceren wat je kunt verwachten als je bij een gerecht binnenkomt. Nu is dat nog een black box. Dat alles moet lukken met het budget dat is toegezegd.”
Dikastocratie
Een van de andere onderwerpen die in het interview aan de orde kwamen was de dikastocratie. De afgelopen maanden was er regelmatig discussie over de te grote rol die rechters volgens sommigen zouden spelen. Hoe ervaart Mendlik die discussie? “Het vertrouwen in de Rechtspraak blijft behoorlijk hoog. Als de wetgever lacunes laat bij grote maatschappelijke vraagstukken, dan wordt aan ons gevraagd daar iets van te vinden – kijk naar Urgenda. Prima om de discussie te voeren over de rol van de staatsmachten in de trias politica. Het risico daarvan is wel dat dit kan leiden tot verandering in het vertrouwen dat burgers nu hebben in de Rechtspraak. Nu heeft 71 procent dat vertrouwen. Wij moeten als Rechtspraak keer op keer helder zijn over waar we voor staan. En dat we echt niet buiten ons boekje gaan. We beschermen de burger juist als de overheid zich niet houdt aan afspraken.”
Lees hier het complete interview.
