Zaterdag 1 maart was het Nationale Overstapdag: een initiatief van aanhangers van berichtenapp Signal om andere Nederlanders te overtuigen ook over te stappen naar deze app, ter vervanging van WhatsApp. De reden? Steeds meer mensen willen steeds minder te maken hebben met Meta, het grote techbedrijf van Mark Zuckerberg dat WhatsApp, maar ook Instagram en Facebook onder zijn hoede heeft.
Sinds de inauguratie van Donald Trump als nieuwe Amerikaanse president en kort daarna het besluit van Zuckerberg om beleid rondom desinformatiebestrijding en privacybescherming op Meta’s platforms terug te draaien, groeit in Nederland het aantal gebruikers van diensten die zich als alternatief van WhatsApp presenteren. Signal is de grootste, met inmiddels zo’n één miljoen Nederlandse gebruikers.
Volle overtuiging
“Bij de partij achter WhatsApp gebeuren dingen waar ik niet achtersta”, vertelt Jasper Nobel (partner en kandidaat-notaris bij Van Grafhorst Notarissen in Utrecht) over de kwestie. Hij was een van de meer dan honderd juristen die begin maart reageerden op een poll van Mr. die via LinkedIn is gedeeld. Daar konden juridische professionals aangeven of zij al Signal gebruiken, een overstap overwegen, of juist aan WhatsApp blijven vasthouden.
“Ik heb Signal dan ook met volle overtuiging in gebruik genomen. Wij hadden een WhatsApp-groep met ons hele kantoor – zo’n vijftig man – maar inmiddels zijn we op initiatief van een aantal van onze medewerkers over naar Signal. Die overstap ging heel gebruiksvriendelijk. Signal heeft alles wat WhatsApp heeft en ook de desktopversie staat bij mij inmiddels aan.”
Gemak versus veiligheid
Ook Nadim Abdalla (juridisch medewerker bij Beer Advocaten in Amsterdam en bestuurslid bij Recht voor Klimaat) heeft zijn overstap van WhatsApp naar Signal als bijzonder makkelijk ervaren. “Ik heb er niets voor hoeven opgeven. Op kantoor trokken we onlangs de conclusie: het is belangrijk om veilig te communiceren met elkaar, en WhatsApp past daar niet meer in. Ik weet niet wat WhatsApp allemaal doet met mijn data, locatie en andere gegevens, maar ik weet wel dat ik Meta niet vertrouw. Daarom was de keuze snel gemaakt.”
Bij Abdalla kwam de keuze uiteindelijk neer op een afweging tussen gemak en veiligheid, zowel zakelijk als privé. “Nooit meer het internet gebruiken zou de meest privacyvriendelijke oplossing zijn, maar dat is tegenwoordig niet realistisch. Toch kun je met een paar kleine aanpassingen al veel zekerder zijn van je privacy. Overstappen naar een open-source dienst, in ieder geval voor je zakelijke gesprekken, is daar een voorbeeld van. Aangezien veel mensen nu overstappen naar Signal, is de drempel laag om dat ook zelf te doen.”
Tegenpolen
Veiligheid, betrouwbaarheid en privacy zijn argumenten die vaak de revue passeren als het gaat om de keuze voor de ene of de andere berichtenapp. In de kern doen WhatsApp en Signal exact hetzelfde: ze stellen gebruikers in staat om – één op één of in een groepsgesprek – berichten en media met elkaar uit te wisselen. Toch worden de apps vaak als tegenpolen van elkaar gezien.
Dat komt doordat van WhatsApp bekend is dat het de gebruiksgegevens van zijn gebruikers verzamelt en opslaat voor commerciële doeleinden. Meta is echter niet transparant over hoe dat precies werkt. Signal is juist in de markt gezet als open-source applicatie: iedereen met kennis van programmeertalen kan de code van de app bekijken en zien hoe de app werkt. Signal is bovendien afhankelijk van donaties, en werkt dus niet met een commercieel verdienmodel.
Privacy
Dat open-source karakter, gecombineerd met het gebrek aan winstbejag en de afwezigheid van een groot techbedrijf dat aan de touwtjes trekt, was ook voor Rina Smaal de reden om over te stappen van WhatsApp naar Signal. Als freelance bedrijfsjurist met een specialisatie in onder meer privacy en AI keek ze de voorbije jaren bij diverse organisaties in de keuken. Momenteel is Smaal werkzaam als interim bedrijfsjurist bij de KNLTB, de Nederlandse tennis- en padelbond.
“Ik stemde op de poll van Mr. omdat ik eigenlijk heel benieuwd was naar de antwoorden”, vertelt Smaal. Ze heeft zelf inmiddels de overstap gemaakt, maar was ten tijde van haar stem nog in dubio. “Ik zou het liefst willen dat iedereen het gaat gebruiken, maar wil het niet opdringen.”
Vanwege haar achtergrond is Smaal scherp op hoe de privacy van gebruikers gewaarborgd is bij het gebruik van online platforms. “Voor mij zijn er dan vier belangrijke punten van Signal. Ten eerste: het is open-source, dat wekt vertrouwen. Ten tweede: er is veel aandacht voor veiligheid; bugs en fouten worden snel opgelost. Verder is er geen big tech-partij betrokken die zomaar een andere kant op kan gaan, zoals Meta van Zuckerberg heeft gedaan. En tot slot: Signal slaat nauwelijks metadata op.”
Toekomst
De keuze voor een berichtenapp zou volgens Smaal een heel bewuste moeten zijn. “Net zoals je eigenlijk heel bewust zou moeten kiezen of je cookies op een website wel of niet accepteert.” Bij de meeste organisaties ziet ze de afgelopen jaren een duidelijke verschuiving naar meer bewustwording over het gebruik van apps als WhatsApp en het veilig verzenden van vertrouwelijke documenten, of documenten met persoonsgegevens via juiste tools. “Bijvoorbeeld lijsten met persoonsgegevens via WhatsApp verzenden, dat zie je eigenlijk nergens meer. Een mogelijke valkuil is dat mensen denken dat dat dan via Signal wel handig is – maar ook dat is af te raden.”
Signal is op dit moment volgens Smaal een stuk veiliger dan WhatsApp als het gaat om privacy en gegevensbescherming, maar ze is zich ervan bewust dat het een momentopname is. “Wat als de donaties ineens stoppen? Wat doet Signal dan? Het is heel gebruiksvriendelijk en het ziet er goed uit, maar uiteindelijk is Signal ook een Amerikaanse stichting. Je kunt niet in de toekomst kijken en je weet niet wat er gebeurt. Bij het communiceren van vertrouwelijke gegevens moet je je daarom goed afvragen welk communicatiekanaal qua beveiliging voldoet voor het doel waarvoor je het gebruikt. Meestal kun je vertrouwelijke gegevens eenvoudigweg beter via andere beveiligde kanalen laten lopen, en dus niet via Signal.”
Onderzoek
Andere geluiden naar aanleiding van de poll van Mr. waren er ook: ruim een kwart van de reagerende juristen gaf aan voorlopig ‘gewoon’ WhatsApp te blijven gebruiken. Öznur Sahin (advocaat bij The Legal Clinic) is een van hen.
“Ik heb er veel over gelezen, en het is natuurlijk ook op het nieuws geweest, maar de switch komt voor mijn gevoel nog wat te vroeg”, zegt Sahin. “Ik zit in allerlei appgroepen met andere advocaten, en daar gaat het er wel af en toe over: moeten we over? Ik merk dat ik nog niet helemaal bekend ben met Signal, dat het nog vrij nieuw voor me is. Ik wil dan graag eerst gedegen onderzoek doen, voordat ik eventueel de overstap maak.”
Bewustwording
Sahin merkt verder dat bereikbaar zijn via WhatsApp voor veel van haar cliënten waardevol is. “Soms kan ik niet opnemen als een cliënt mij belt. Dan stuurt hij of zij me een appje. Mede daarom ben ik nog niet in het stadium dat ik overstap. Na dat aanvankelijke contact via WhatsApp zet ik het contact dan overigens wel via andere kanalen voort, zoals mijn zakelijke e-mail. Alleen voor de eerste toegankelijkheid is bij mij WhatsApp-contact mogelijk.”
Sahin gaat dan ook steeds bewuster om met WhatsApp. “Ik ben voorzichtiger geworden, bijvoorbeeld als ik word toegevoegd aan WhatsApp-groepen. Ik wil niet zomaar in elke groep zitten. En ik wil vrij kunnen zijn in mijn communicatie via het medium, ik wil niet het gevoel hebben dat er wordt meegelezen met mijn berichten. Ik blijf dus zeker onderzoek doen en ben me bewust van welke apps ik gebruik.”
Frisse tegenzin
Hoewel een ‘overstap naar Signal’ klinkt als een switch die je één op één maakt, komt het er in de praktijk doorgaans op neer dat juristen meerdere berichtenapps naast elkaar gaan gebruiken. Signal vervangt WhatsApp niet voor de volle honderd procent, en zeker niet in één keer. Dat merkt Nobel nu ook in de dagelijkse praktijk.
“Ik zie mezelf WhatsApp niet zo gauw volledig opgeven. Ik denk dat anderen mij dan lastiger kunnen bereiken. Om die reden zijn er ook een aantal kantoorgenoten die met frisse tegenzin zijn overgegaan naar onze groeps-Signal. Ik snap dat wel heel goed: mensen zitten niet direct te wachten op een extra berichtenapp op hun telefoon.”
Kleine bijdrage
Desondanks is het volgens Abdalla een kleine moeite om Signal in gebruik te nemen als alternatief voor WhatsApp. “Ik heb me de afgelopen tijd goed ingelezen in privacy en hoe die zich verhoudt tot softwaregebruik. Ik denk dat je met relatief weinig moeite, door kleine aanpassingen te doen in je werk en dagelijks leven, grote resultaten kunt boeken als het gaat om je eigen privacy. Geen WhatsApp meer gebruiken voor zakelijke doeleinden is er daar een van. Signal is dan een goed alternatief.”
Nobel sluit zich bij dat inzicht aan, en kijkt positief terug op zijn eigen overstap en die van zijn kantoor: “Zowel vanwege het stukje dataveiligheid als vanwege de wijze waarop Meta zich momenteel verbindt met de actuele politiek in Amerika. Dat baart ons als kantoor zorgen. De hele kleine bijdrage die wij met ons kantoor kunnen leveren om daar tegenin te gaan, leveren we graag.”
