Corruptie in de rechtspraak was, toen ik elf jaar geleden begon te schrijven aan het deel van mijn proefschrift dat daarover corruptie gaat, geen populair onderwerp. De International Association of Judges, de koepel van rechtersverenigingen, wilde het er niet over hebben. De Bangalore principles, het document waarin de ethische regels voor de rechter zijn vastgelegd en bekrachtigd door Chief Justices uit vele landen, waren er al, maar dan toch vooral als papieren tijger.
De United Nations Organization for Drugs and Crime (UNODC) maakt zich al heel lang wel druk over rechterlijke integriteit, de politiek correcte term voor hetzelfde onderwerp. En deze week had UNODC in haar hoofdkwartier in Wenen zo ongeveer de hele rechterlijke wereld bij elkaar om eens wat concreter te worden. In de slotverklaring bevestigde de conferentie dat de integriteit een serieus onderwerp is waar iedereen de schouders onder moet en gaat zetten.
Mijn rol in de conferentie was bescheiden: in een van de ongeveer tien thematische werkgroepen heb ik een inleiding gehouden over de rol van informatietechnologie (IT) op het terrein van de integriteit. Daar ging mijn proefschrift immers ook al over. Afhankelijkheid van een systeem brengt nieuwe mogelijkheden voor corruptie mee. Anderzijds kan het invoeren van informatietechnologie een moment zijn om het functioneren van de organisatie te verbeteren en mogelijkheden voor onregelmatig handelen te verminderen. Maar daarmee is nog lang niet alles gezegd. Mijn mede-inleiders, onderzoekers aan de universiteit van Bologna, benadrukken hoe gevaarlijk het is om afhankelijk te zijn van een systeem dat je misschien niet begrijpt, en waar je ook geen controle over hebt. Met de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) wordt dat gevaar alleen maar groter. Onze conclusie was daarom klip en klaar: zorg dat je zelf de baas bent over je IT, inclusief je AI. In de slotverklaring staat dat dit onderwerp verder onder de aandacht moet blijven. Dat is in VN-termen een flink succes.
Omdat ik toch in Wenen was ben ik ook nog gaan kijken bij het Arbeits- und Sozialgericht van de stad. Daar werken ze digitaal, en ik was nieuwsgierig hoe dat gaat. Digitaal indienen kan maar is alleen in sommige gevallen verplicht. Veel komt, zeker bij een Sozialgericht waar mensen zelf kunnen procederen, op papier binnen en wordt dan gescand. De dossiers zijn dus digitaal, maar meestal zijn dat pdf’s van gescande documenten, die overigens wel doorzoekbaar zijn. De interface voor de rechters en medewerkers is heel goed en uitgebreid. Daar is veel testwerk met de gebruikers aan te pas gekomen. Ik mocht kijken bij een zitting van een van die testrechters. Hij is heel kritisch, zeiden mijn begeleiders. En inderdaad, toen ik vroeg of het nou al makkelijk was met zo’n digitaal dossier zei hij dat het papier hem toch nog steeds vertrouwder was. Maar hij werkt ermee, en dat gaat best goed.
