Als fervent liefhebber van het Hollandse lied kijk ik reikhalzend uit naar het jaarlijkse Smartlappenfestival in Utrecht. Heerlijk uit volle borst meezingen met tranentrekkende liederen. Allemaal met een verhaal. Verhalen die soms zelfs van pas komen in de zittingszaal. Niet dat ik daar zing, maar soms is een lied als het ware op iemands zaak geschreven.
Het begrip ‘zingen’ heeft in strafrechtelijke zin een geheel andere betekenis. Deze zangkunsten worden in de regel wel gewaardeerd door justitiabelen. Sterker nog, wie geen uitleg geeft voor een verdachte situatie, neemt het risico op een veroordeling op de koop toe, ook al is niet geheel duidelijk wat diegene zijn rol is geweest. Begin jaren 80 scoorde Het Goede Doel nog een hit met het nummer ‘Zwijgen’. In de zittingszaal gooit een verdachte hier zelden nog hoge ogen mee. De lastige vraag is dan ook wat het beste advies is voor de vers aangehouden verdachte. Indien deze echt onschuldig is, is zwijgen geen voor de hand liggende optie maar het afleggen van een verklaring kan zich ook tegen een onschuldige verdachte keren. Momenteel worden de veroordelingen op basis van twee bekentenissen in de Arnhemse Villamoord onder de loep genomen. Ik stond destijds een van de verdachten bij die bleef volhouden er niets mee te maken te hebben.
Zwijgen en ontkennen maakt ook dat het onderzoek door de recherche meer tijd vergt en kan ook nog een reden zijn om na een vrijspraak geen schadevergoeding toe te kennen. Als er echter sprake is van een noodweersituatie is het wel weer raadzaam daarmee meteen voor de dag te komen en dat maakt het in de praktijk zo lastig. Lastige afwegingen. Toch is de meest veilige weg te wachten met het afleggen van een verklaring totdat de verdachte en advocaat op de hoogte zijn van alle onderzoeksbevindingen. Hoe meer antwoorden er worden gegeven, des te groter de kans op tegenstrijdigheden. En een tegenstrijdigheid kan soms zomaar als bewijsmiddel tegen de verdachte worden gebruikt.
Uiteen recent onderzoek blijkt dat de verhoren door de politie veelal sturend zijn. In de praktijk kan de verklaring van een verdachte essentieel zijn voor een veroordeling. Zo is bij een verdenking van moord of doodslag door middel van messteken cruciaal of de verdachte een mes heeft meegenomen naar de plaats delict bij of ter plekke een mes uit de keukenlade heeft gepakt. Als er verder geen getuigen zijn, kan dit slechts blijken uit de verklaring van de verdachte. Het is de taak van de raadsman om het verschil tussen moord en doodslag uit te leggen. Een goed verstaander weet dan ook dat als blijkt dat het mes is meegenomen, dit de doodsteek betekent voor de verdachte. In de regel is er dan sprake van voorbedachte rade met als gevolg een fors hogere gevangenisstraf.
Zo bezien wekt het dan ook bevreemding dat een spraakzame verdachte het risico loopt op een hogere straf dan een verdachte die zich hult in stilzwijgen. Dat is precies de reden dat het veiligste advies is om te zwijgen in plaats van uitgebreid de vragen van zowel recherche als rechters te beantwoorden. In dat opzicht zou de verklaring van de verdachte niet voor het bewijs zou mogen worden gebruikt behalve als er sprake is van een noodweersituatie. Dan is een verklaring van de verdachte onontbeerlijk. In zaken die ertoe doen blijft het dan ook van groot belang dat een verdachte wordt voorzien van een kundig advies. Al is het maar om te voorkomen dat de ene verdachte in een vergelijkbare situatie vrijuit gaat en de ander veroordeeld wordt op basis van zijn eigen verklaring al dan niet gepaard gaan met geen of een slecht juridisch advies.
Nu de overheid het verkrijgen van kundige rechtsbijstand steeds lastiger of in vele gevallen onmogelijk maakt, is het van belang dat de rechtspraak behoedzamer dient om te gaan met de verklaringen van een verdachte, want daarin schuilt een groot gevaar.
