Maurits den Hollander: ook in gouden eeuw al hulp bij faillissement

Houd je van de combinatie recht & geschiedenis, of ben je gek op promoties? Uit het promotieonderzoek van Maurits den Hollander blijkt dat een innovatief Amsterdams faillissementsrecht 17e-eeuwse ondernemers weer op weg hielp. Je kunt de promotie online volgen op 22 juni.

Delen:

Talloze Amsterdamse burgers die in de zeventiende eeuw failliet gingen, hoefden dankzij innovatieve en goed functioneerde juridische instituties niet naar de gevangenis of erger, zoals gebruikelijk was in de late Middeleeuwen. Dankzij een radicale omslag in het denken in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden konden insolvente schuldenaren worden geholpen om hun zaak weer op te bouwen. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Maurits den Hollander, ‘Stay of Execution. Institutions and Insolvency Legislation in Amsterdam, 1578-1700.

Net als nu kampten veel Nederlanders ook in de zeventiende of ‘gouden’ eeuw door persoonlijke of zakelijke omstandigheden met betalingsproblemen. Afgezien van de beroemde casus van Rembrandt van Rijn is hier tot nu toe echter nog weinig aandacht voor geweest. Maurits den Hollander dook daarom in de zeventiende-eeuwse archieven van de Amsterdamse Desolate Boedelskamer. Deze gespecialiseerde rechtbank werd in 1643 opgericht om de overwerkte schepenen enigszins te ontlasten.
Den Hollander richtte zijn onderzoek op de pechvogels van de gouden eeuw in plaats van op de toenmalige Quote 500, waardoor hij veel te weten kwam over de manier waarop ondernemers hun zaken deden, over hoe ze omgingen met liquiditeitsproblemen, over hun relaties met zowel zakenpartners als familieleden, en over de verhouding tussen burgers en overheden. Hij vond vele persoonlijke verhalen over ziekte, diefstal, corruptie, en piraterij, en meer. Ook achterhaalde hij netwerken van kooplieden en winkeliers. Hij bestudeerde niet alleen het recht en de economie, maar ook de rijke sociale, culturele en morele context waarin dit alles tot stand kwam.

Niet straffen maar bijstaan

Het onderzoek laat zien hoe zowel internationale handelaren als de spreekwoordelijke bakker op de hoek in de gouden eeuw omgingen met financiële problemen. Uit de analyse van honderden faillissementen blijkt dat er meer opties beschikbaar kwamen voor schuldeisers dan in de late Middeleeuwen, toen insolvente schuldenaren bij gebrek aan efficiëntere instituties vaak simpelweg werden opgesloten om hun familie of vrienden te dwingen verplichtingen na te komen.
Waar insolventie in andere delen van Europa nog lang in een kwade reuk bleef staan, en voortvluchtige bankroetiers zelfs aan de galg konden eindigen, vond in de Republiek een radicale omslag in het denken plaats. Burgers met betalingsproblemen moesten niet worden bestraft, maar worden geholpen om hun zaak weer op te bouwen na een faillissement zodat ze opnieuw bij konden dragen aan de samenleving. Twee belangrijke nieuwe juridische technieken droegen hieraan bij.

Akkoorden en cessies

Door een akkoord te sluiten met zijn crediteuren voor een notaris, of later voor de Desolate Boedelskamer, kon een insolvent in ruil voor de betaling van een overeengekomen percentage van zijn schulden beschermd worden tegen verdere juridische procedures. Vaak stonden een of meer ‘borgen’ garant voor deze betalingen. In ruil hiervoor kreeg de insolvent de controle over zijn bedrijf terug, en mochten de schuldeisers hem niet opnieuw voor de rechter slepen.
Wanneer een akkoord niet haalbaar was, kon de insolvent verzoeken om boedelafstand te doen. Door zo’n beneficie van cessie van goede, waar bijvoorbeeld ook Rembrandt gebruik van maakte, kon hij of zij beschermd worden tegen schuldgevangenschap, in ruil voor het overgeven van alle goederen aan de crediteuren. Deze procedure werd verreweg het meeste toegepast; officieel alleen voor insolventen die niet hadden gefraudeerd, maar in de praktijk echter ook vaak voor frauduleuze ‘bankroetiers’. Crediteuren hadden er namelijk baat bij dat een zaak ordentelijk door de Desolate Boedelskamer werd opgelost.
Door het objectief en transparant beschikbaar stellen van informatie aan alle crediteuren, kon met deze twee juridische oplossingen het gebrek aan vertrouwen in de insolvente schuldenaar worden hersteld. Zo leverde de Desolate Boedelskamer niet alleen een ‘uitstel van executie’ aan individuele pechvogels, maar ook een belangrijke bijdrage aan Amsterdams economische en maatschappelijke bloei in deze periode.
Maurits den Hollander promoveert op dinsdag 22 juni om 13.30 uur aan Tilburg University. Je kunt de promotie is per livestream volgen.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Scroll naar boven