Een eventuele uitbreiding van het aantal jeugdrechters kan wel ten koste gaan van de capaciteit binnen andere sectoren, waarschuwde Naves. Uit het rapport blijkt dat jeugdrechters hun werk niet zo goed kunnen doen als ze zouden willen. Dat komt door gebrek aan tijd, een tekort aan rechters en de problemen binnen het systeem van jeugdzorg en jeugdbescherming, dat sinds de decentralisatie in 2015 wordt geplaagd door tekorten en achterstanden.
De reflectie draait om de ervaringen van ouders, kinderen en advocaten en wat rechters daarvan kunnen leren. Commissievoorzitter Liesbeth Scheij (tevens bestuurslid gerechtshof Den Bosch), jeugdrechter Susanne Tempel (rechtbank Zeeland-West-Brabant) en Henk Naves benadrukten dat het nu vooral belangrijk is om te luisteren.
Tekstblokken
Dat rechters te weinig tijd hebben, blijkt uit een opmerking van rechter Susanne Tempel. Ze zei dat ze het, door het gebruik van tekstblokken, soms moeilijk vindt om haar eigen redenering nog terug te zien in een vonnis. “Je belooft na de mondelinge uitspraak tijdens de zitting: ‘U kunt het nalezen in het schriftelijke vonnis’, maar dat is helaas niet altijd zo duidelijk.”
Met het rapport wilde de Rechtspraak antwoord geven op de vraag: ‘Hoe biedt de jeugdrechter rechtsbescherming aan kinderen en hun ouders in jeugdbeschermingszaken?’ Het gaat hier om ondertoezichtstelling, uithuisplaatsing, gezagsbeëindiging en gezags- en omgangszaken. Er werden 226 interviews afgenomen met onder meer ouders, kinderen, pleegouders, rechters en medewerkers van de Raad voor de Kinderbescherming.
Uit de gesprekken komt naar voren dat ouders veel aanmerkingen hebben op de rechtsgang in zaken van jeugd- en familierecht. Ze voelen zich onvoldoende gehoord. Feiten die worden gepresenteerd door de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen worden als vaststaand aangenomen, zeggen ouders. Ze klagen ook over het gebrek aan procedurele rechtvaardigheid, omdat ze onvoldoende geïnformeerd worden en zich niet serieus genomen voelen. Ook zien ze hun eigen standpunten te weinig terug in vonnissen. Daardoor worden beslissingen van de rechter minder begrepen en minder geaccepteerd.
Ook jeugdrechters zelf zijn kritisch. Ze vinden het doen van feitenonderzoek complex, omdat alle betrokkenen hun eigen ervaringen hebben, waardoor de werkelijke situatie moeilijk te achterhalen is. Ze willen wel nader onderzoek (laten) doen, maar dat duurt lang en is vaak niet in het belang van het kind.
Kosteloze rechtsbijstand
De reflectiecommissie doet een groot aantal aanbevelingen zoals: doe actief feitenonderzoek, betrek de (pleeg)ouders zo vroeg mogelijk in de procedure, investeer aan het begin van de zitting in vertrouwen van de (pleeg)ouders, schrijf vonnissen in begrijpelijke taal, maak kosteloze rechtsbijstand mogelijk in jeugdbeschermingszaken, hanteer het principe ‘één kind, één rechter’, zorg voor voldoende behandelingstijd van zaken, voer een professionele standaard in voor kindgesprekken en verkort de hogerberoepstermijn van drie maanden naar vier weken. “Dat laatste is een dringende aanbeveling,” zegt Liesbeth Scheij. “Die zaken hebben haast, want kinderen zijn in ontwikkeling.”
Het onderzoek gaat niet over de discussie over uithuisplaatsingen die ontstond na het rapport ‘Ongekend Onrecht’ van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Daarnaar doet de Rechtspraak een apart onderzoek als de benodigde gegevens beschikbaar zijn.
