In het Tijdschrift voor Schuldsanering zet Madeleine Hillen-Muns, juridisch adviseur bij de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) uiteen hoe het komt dat een grote groep Nederlanders nooit bij de notaris komt en wat daaraan te doen is. Zij stelt dat er cultureel, sociaal en economisch kapitaal nodig is om gebruik te kunnen maken van je rechten. Mensen moeten enige kennis van het recht hebben om naar de notaris te kunnen gaan, of op z’n minst het bewustzijn dat het mogelijk is zaken juridisch vast te leggen. Daarvoor zijn ook Nederlandse taalvaardigheid en digitale vaardigheid nodig. Dit alles vormt het culturele kapitaal. Daarnaast is ook een sociaal netwerk nodig: mensen in de omgeving die kunnen waarschuwen voor juridische risico’s.
Eigen bijdrage
Naast dit sociale kapitaal is economisch kapitaal nodig: geld om de notarisdiensten te kunnen betalen. Nu biedt de Wet op het notarisambt (in artikel 56) wel een regeling die is bedoeld als voorziening voor dit probleem, maar die schiet tekort, stelt Hillen-Mund. “Niet alleen is de voorziening onbekend en de procedure klantonvriendelijk, de regeling dekt niet alle familierechtelijke diensten en de eigen bijdrage is nog steeds te hoog.” Die eigen bijdrage is gelijk aan de maximale eigen bijdrage volgens de Wet op de rechtsbijstand in familierechtzaken, in 2023: € 949. “Een eigen bijdrage moet passen bij de draagkracht van de cliënt. Zolang dat niet zo is, blijft notariële rechtsbijstand niet voor iedereen bereikbaar.”
Rechtsbijstand
Om de notaris ook financieel toegankelijker te maken pleit de KNB ervoor om notariële rechtsbijstand in familiezaken onder te brengen bij de Wet op de rechtsbijstand. Deze wet noemt notarissen al als rechtsbijstandsverleners met wie de Raad voor rechtsbijstand een overeenkomst kan sluiten. Maar dat is dat nog niet gebeurd. De KNB zou graag zien dat de Raad met een aantal notarissen overeenkomsten sluit om notariële rechtsbijstand te verlenen in familiezaken, eventueel in eerste instantie bij wijze van experiment om ervaring op te doen met deze manier van rechtshulpverlening.
Laagdrempelig
Het notariaat zelf kan er meer aan doen om kwetsbare mensen te bereiken, vindt Hillen-Muns. Het kan in begrijpelijke taal of met beelden uitleggen wat een notaris voor iemand kan doen. Inhoud en vorm van de dienstverlening kunnen ook beter aansluiten op de specifieke behoeften van deze groepen. De KNB pakt die handschoen op, meldt Hillen-Muns. Zo wordt er gewerkt aan laagdrempelige informatievoorziening over het werk van de notaris, bijvoorbeeld via Leerzelfonline.nl. Daarin wordt, met begrijpelijke informatie, verteld over bijvoorbeeld nalaten en erven. Ook zet de KNB social media in om meer mensen te bereiken, onder meer met de campagne ‘Notaris, vertaal eens’. Op het programma staat verder de ontwikkeling van beter begrijpelijke notariële producten en de ontwikkeling van een opleidingsprogramma om notarissen toe te rusten met de specifieke vaardigheden die nodig zijn voor bijvoorbeeld dienstverlening aan laaggeletterden, kwetsbaren en licht verstandelijk beperkten.
Sociaal notariaat
De KNB staat ook open voor het idee van SP-Kamerlid Michiel van Nispen, zoals neergezet in zijn initiatiefnota voor een sociaal notariaat. Een notaris zou daarbij een dag in de week in de wijk – in een van de Huizen van Recht, buurtcentrum of bij een Juridisch Loket – spreekuur kunnen houden. Een voorbeeld is dit initiatief.
