Deze overwegingen staan in de onderzoeksbundel Constitutionele waarborgen die vandaag wordt gepresenteerd. Topjuristen als Jonathan Soeharno, Jerfi Uzman, Niels Graaf, Wim Voermans en Geert Corstens schreven mee. Het boek is verschenen in opdracht van de Stichting Onderzoek Rechtspleging.
‘Kwaadwillende elite’
De rode draad: de onafhankelijkheid van de Nederlandse rechtspraak ten opzichte van de politiek is ‘boterzacht’. Met ‘ingrijpende en stelselmatige verbeteringen’ moet worden voorkomen dat Nederland afglijdt naar een Polen of een Hongarije, waar politici de rechtspraak naar hun hand wisten te zetten. Nederland is niet ver van die situatie af: “Een kwaadwillende minister heeft alle knoppen om aan te draaien”, zegt Soeharno in een interview met NRC. Het anti-institutioneel sentiment is al volop aanwezig: rechters worden door sommige politici ter radicaal-rechter zijde neergezet als een kwaadwillende elite. Soeharno is hoogleraar rechtspleging in rechtsfilosofisch perspectief aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat bij De Brauw.
Raad voor de rechtspraak
Spin in het web is de ogenschijnlijk zwakke positie van de Raad voor de rechtspraak, die onder het ministerie van Justitie valt. Via de Raad heeft de regering directe zeggenschap over de financiering, bedrijfsvoering en personele invulling van de gerechten. Het is de minister die de leden van de Raad en de president van de gerechten voor benoeming en ontslag voordraagt. Ook kan de minister dwingende aanwijzingen geven aan de Raad en gerechtsbesturen – ook over personeelsaangelegenheden. Daarnaast kan de minister besluiten van de Raad en (indirect) de gerechten vernietigen, schrijft NRC. Door deze hiërarchische positie van de rechterlijke macht ten opzichte van de politiek is de situatie in Nederland nog zwakker dan in Polen en Hongarije voor het daar misging, zegt Soeharno.
Falende rechters ontslaan
In Nederland, zegt Soeharno tegen NRC, heeft een kwaadwillende politicus geen enkele wetswijziging nodig om de rechterlijke macht naar zijn hand te zetten. Dat gebeurde al in 2012: de PVV, die toen gedoogsteun leverde aan Rutte-I, lag bij de benoeming van twee leden van de Hoge Raad al dwars. Deze partij – met de grootste Kamerfractie – vindt ook dat falende rechters moeten kunnen worden ontslagen.
Op afstand
Wat Soeharno betreft moet de minister op afstand komen te staan van de benoemingen van de Raad voor de rechtspraak en de gerechten. Een motie daarover van D66 werd door vier rechtse partijen (PVV, BBB, Forum voor Democratie en de VVD) niet gesteund. Ook zou er een aparte begroting voor de rechterlijke macht moeten komen. Nu maakt deze nog onderdeel uit van de justitiebegroting. Onlangs kwam de jonge jurist Assamaual Saidi Rabah tot een vergelijkbare analyse en conclusie.
Rule of Law Index
Toevallig verscheen gisteren de Rule of Law Index van het World Justice Project. De WJP houdt wereldwijd bij hoe het met de rechtsstaat gesteld is. Daaruit bleek dat Nederland dit jaar een plek naar beneden is gezakt: van de zevende naar de achtste plek.
