Het is daags na de uitvaart van Peter R. de Vries wanneer Mr. met Joep Simmelink spreekt – advocaat-generaal (ressortsparket Arnhem-Leeuwarden) en bijzonder hoogleraar Openbaar Ministerie (Maastricht University). Het College van procureurs-generaal liet al weten: De Vries had een grote waarde voor het OM, en ook Simmelink benadrukt zijn betekenis voor de strafrechtspleging. Een kritische waakhond die het OM bij de les hield.
“De Vries kon vanuit een totaal andere rol mensen van het OM en de politie bevragen en stimuleren, niet gehinderd door beperkingen waar wij mee te maken hebben. Voor ons gelden er begrenzingen qua bevoegdheden, prioriteiten, tijd en capaciteit. We moeten dus keuzes maken. Kom je in een ernstige zaak niet verder met het opsporingsonderzoek, dan houdt het op een gegeven moment op. Als een buitenstaander dan met originele acties komt, dan is dat heel positief.”
IT-systemen
Het OM komt dan ook uit een periode waar bezuinigingen de boventoon voerden en waarvan de gevolgen nog steeds voelbaar zijn, zoals bij de IT-systemen. “Die vertonen veel storingen, ze zijn niet goed afgesteld op die van politie en Rechtspraak. Er is helaas veel geld verspild met KEI. Het inlopen van de IT-achterstand zal nog jaren geduld vragen. Corona was een bijzonder breekijzer: in één klap werd aan kapitalen apparatuur de zittingszalen binnengereden. Maar de werking ervan laat te wensen over.”
Doorstroming
De bezuinigingen leidden er ook toe dat de doorstroming van strafzaken vastliep. “Heb je een zaak met zes verdachten die het liefst tegelijkertijd op zitting moeten komen, dan ben je zo acht maanden verder voordat alle agenda’s op elkaar zijn afgestemd”, aldus Simmelink. Hij vertelt dat in omvangrijke zaken nu wordt geëxperimenteerd met methoden om de afdoening te bespoedigen, zoals het maken van afspraken tussen OM, rechter en verdediging. “Dergelijke afspraken over de procesgang zijn voor de verdediging alleen maar interessant als daar een voordeel tegenover staat, zoals strafvermindering of een beperking van de omvang van de vervolging. Hier zit de achilleshiel van deze experimenten, want zijn dergelijke voordelen wel gepast? En moet dit niet berusten op een bijzondere wettelijke regeling?”
Slachtofferrechten
De overheid maakt het het OM niet alleen financieel lastig, maar ook qua wetgeving, zoals die over slachtofferrechten. Simmelink: “Het spreekrecht vind ik een verrijking van de strafrechtspleging, zolang het gaat om wat het strafbare feit voor het slachtoffer heeft betekend. Maar de uitbreiding van enkele jaren geleden, toen het spreekrecht ook kon gaan over het bewijs en de strafmaat, plaatst het slachtoffer in een bijzondere positie: in de kern als mede-aanklager. De verdachte kan dan zijn pijlen richten op het slachtoffer, dat dan een soort secundaire victimisatie kan ondergaan. Ook heeft de wetgever bij de versteviging van de positie van het slachtoffer onvoldoende oog gehad voor de verhoudingen tussen de procesdeelnemers. Er is nu sprake van een onevenwichtigheid die in het kader van de modernisering van het Wetboek van Strafvordering moet worden gecorrigeerd.”
Misdaadgeld
Zelfs de kerntaak van het OM – opsporing en vervolging – is door de bezuinigingen onder druk komen te staan, vindt Simmelink. Zo kan de regeling rond kroongetuigen best worden verruimd, zodat het OM veel meer toezeggingen kan doen aan mensen die uit de school klappen. “Nu zijn we nog met onze handen gebonden. Bij misdaadgeld ligt de focus nu op cash en de greep daarop is nu een dikke onvoldoende. We krijgen maar een fractie te pakken van wat er in die wereld rond gaat.” Dat de greep op de georganiseerde criminaliteit niet sterker wordt, ligt volgens Simmelink aan de bevoegdheden en capaciteiten van het OM, en het te beperkte inzicht in high finance. “Crimineel geld is vaak flitskapitaal, met drie muisklikken is het vijf keer de wereld rond. Gaan politie en justitie daar achteraan, dan zijn ze altijd te laat.”
Zwijgrecht
Een ander pijnpunt dat Simmelink noemt is het zwijgrecht, dat steeds vaker door verdachten of de verdediging wordt ingeroepen. Maar dat kan zich best eens tegen hen gaan keren, vermoedt – en hoopt – de AG. De rechtspraak laat de laatste jaren een tendens zien: zegt de verdachte niks, dan kan de interpretatie van andere bewijsmateriaal ten bezware van hem doorwerken. Maar deze jurisprudentie roept vragen op. Daarom ziet Simmelink liever een specifieke wettelijke regeling. Het Europese hof heeft al zijn zegen gegeven aan deze benadering door rechters, in Engeland is het al gecodificeerd. “Voor de duidelijkheid, voor alle betrokkenen dus ook verdachten, moet die interpretatie door rechters worden neergelegd in een wettelijke bepaling: u beroept zich op het zwijgrecht, maar dat kan betekenen dat u er niet goed vanaf komt. Dat is een sterk weerwoord tegen strafrechtadvocaten die hun cliënten instrueren: zeg niets. Met zo’n regeling, die kan worden neergelegd in het nieuwe Wetboek van Strafvordering, blijft de onschuldpresumptie overeind.”
Incidentenpolitiek
Simmelink heeft – uiteraard – met belangstelling de rapporten van de commissie Fokkens en van de visitatiecommissie gelezen, die een reactie waren op de verzwegen liefdesaffaire tussen twee hoofdofficieren. Dat heeft ertoe geleid dat de OM-gedragscode is uitgebreid. Maar daarmee is volgens Simmelink ‘iets wonderlijks’ aan de hand. “De gedragscode is gebaseerd op de vijf kernwaardes van het Openbaar Ministerie: professioneel, integer, open, zorgvuldig en omgevingsgericht. Die zijn heel algemeen geformuleerd en daardoor nogal vaag. Daar is nu een stuk aan toegevoegd over relaties op het werk, met een hele set aan gedragsregels waaraan mensen zich moeten houden als zo’n situatie zich voordoet. Over integriteit – misschien wel het belangrijkste voor iedere OM’er – wordt weinig gezegd en een onderwerp waarvan je denkt: moet dat zoveel aandacht krijgen – relaties –, krijgt uitgebreide ruimte. Dat is incidentenpolitiek. Beter was het om de hele gedragscode meer op te tuigen.”
