Het zijn weer interessante tijden. Een klacht ex art. 12 Strafvordering wordt zelden gehonoreerd, maar laat het Gerechtshof te Amsterdam nu juist wel de vervolging van Geert Wilders bevelen. Een groter cadeau kon het hof deze martelaar van het vrije woord niet schenken. Maar goed, het is nu eenmaal geen politieke beslissing dus waarschijnlijk kon het hof niet anders, althans dat wil de theorie. Intussen wijst de Hoge Raad een arrest dat voor velen, en misschien ook het Amsterdamse hof, opzienbarend mag lijken: lelijke dingen zeggen over de islam is niet hetzelfde als lelijke dingen zeggen over islamieten. Toch blijven we ermee worstelen. Want waar ligt nu precies de grens tussen free speech en hate speech?
Ik herinner mij een debat tussen de rechtsfilosoof Dworkin en twee andere juristen in De Balie in Amsterdam, begin jaren negentig. Het was fascinerend te zien hoe ver Dworkin de vrijheid van meningsuiting bereid was te verdedigen. In zijn visie mag die vrijheid alleen in uiterste gevallen worden ingeperkt (zoals het direct oproepen tot geweld). Op de vraag van de Nederlandse interviewer of dat niet gevaarlijk is, omdat de uiterste consequentie kan zijn dat daardoor partijen aan de macht kunnen komen die minderheden naar het leven staan, was Dworkins antwoord even compromisloos: dat is nu eenmaal het risico van democratie. En daarmee legde hij de bal terug bij de Europese gesprekspartner: hoe groot is het vertrouwen in democratie van degene die het vrije woord aan banden wil leggen om te voorkomen dat andermans mening de meerderheid verovert?
Dworkin onderbouwde zijn opvatting ook met een pragmatische redenering die veel critici van de beslissing van het hof in de zaak Wilders ook gebruiken: met juridische instrumenten sociaal of politiek verwerpelijke opvattingen onderdrukken werkt averechts. De critici lijken door de peilingen gelijk te krijgen: hoe harderWilders wordt aangepakt, hoe verder de Partij voor de Vrijheid stijgt. De PVV zou wel eens een van de grootste partijen van het land kunnen worden. Het, in de ogen van velen, verwerpelijke woord zal democratisch aan de macht kunnen komen.
Eén lid
Maar nu die mogelijkheid zich voordoet, begrijp ik niet waarom de PVV door haar critici niet harder wordt aangesproken juist op dat democratische aspect. Want hoe democratisch is de PVV?
De PVV is een partij met één lid (Wilders) en het is niet mogelijk voor anderen lid te worden van de PVV. Op de website van de PVV staat van alles, maar hoe de partij georganiseerd is en hoe het vrije woord van de partij wordt gevormd is niet duidelijk (www.pvv.nl). Twee jaar geleden (21 april 2007) schonk NRC Handelsblad aandacht aan het ondemocratische karakter van de PVV-organisatie, maar er is geen fundamentele politieke of sociale reactie op gekomen. Het blijft bij incidentenpolitiek zoals ten aanzien van het vrouwenlidmaatschap van de SGP en het ‘partijsalaris’ van de SP. Daarom: wie waarborgt dat een ieder binnen de PVV het vrije woord heeft dat de PVV voor zichzelf claimt? Wie garandeert het democratische karakter van de besluitvorming in die partij? Kortom, Nederland, waar blijft een serieuze Wet op de politieke partijen?
Dr. mr. C.B. Schutte is advocaat bij Schutte Heide-Jørgensen advocaten te Amsterdam.
