Eerst maar even een voorbeeld, ver weg van de designertassen en glamourleven van de genoemde socialites. Stel je voor, tijdens de teamvergadering wordt een dossier besproken en jouw baas legt jou en je collega’s een plan van aanpak voor. Je hoort je baas praten en denkt: ‘Dit klopt voor geen meter wat hij/zij zegt en dit moeten we helemaal niet zo gaan doen.’ Ga je tijdens die vergadering delen wat jij vindt of doe je dat bewust niet?
Een mooie gelegenheid om te laten zien wat je allemaal kan, zou je zeggen. Maar tegelijkertijd is het politiek ook weer niet heel handig om je slimmer voor te doen dan je baas. De meeste professionals houden in zo’n situatie met hun baas dan ook bij voorkeur hun mond, ook als ze nuttige informatie te delen hebben.
Playing dumb is een oermechanisme
Dit is een voorbeeld van playing dumb – een beetje ‘dom spelen’ door niet te laten blijken wat je weet en kunt. Het is een vorm van knowledge hiding: opzettelijk achterhouden of verbergen van kennis of informatie, iets wat op de werkplek, maar ook in ons privéleven, veel voorkomt. Je kunt je afvragen waarom we dit doen. Je zou denken dat we indruk willen maken op andere mensen door bekwaam en slim over te komen. Toch is het kennelijk een oermechanisme om dat in bepaalde gevallen niet te doen. Zo blijkt uit onderzoek dat resusapen hun inzicht in de oplossing van een probleem verbergen als er een hoge-status-aap in de buurt is, terwijl ze dat niet doen als ze onder gelijken zijn. Verondersteld wordt dat ze hun talent verhullen om de hogergeplaatste aap niet te provoceren. Hierdoor worden conflicten voorkomen en wordt de sociale orde niet verstoord.
Playing dumb is vaak een slimme strategie
In de literatuur worden de navolgende redenen vaak genoemd als aanleiding om playing dumb in te zetten: om de gevoelens van anderen niet te kwetsen, om sympathiek en benaderbaar over te komen en daarmee de relatie te beschermen, om confrontaties te vermijden of om minder stress te ervaren en onder de radar te blijven. ‘Dommetje spelen’ kan ook worden ingezet om een voordeel te behalen ten opzichte van iemand anders. Laat iemand denken dat je ‘dom’ bent en hij of zij voelt zich slimmer en zal jou daardoor minder snel als een bedreiging zien. Je creëert een bepaald beeld in je omgeving en sust iedereen in slaap, omdat ze jou onderschatten.
Een bekend voorbeeld van playing dumb uit de sport is sandbagging: je speelt in de voorronde beneden niveau, zodat de tegenstander denkt: ‘Dit wordt een makkie’ – en daardoor is hij/zij niet voorbereid op de overweldigende aanval die je daarna inzet. In ons privéleven vind je ook voorbeelden te over: vrouwen die hun man bewust laten winnen bij een spelletje, vrouwelijke advocaten die zich tijdens een date met een man voordoen als secretaresse, om te voorkomen dat de bewuste date afknapt op een vrouw die misschien slimmer is dan hijzelf. Playing dumb kan ook een slimme manier zijn om een ander te laten praten en zo je eigen positie te bepalen of om meer informatie te verkrijgen, zonder dat je zelf iets prijsgeeft. Je kent het type collega wel dat tijdens een vergadering zogenaamd alleen maar ‘luistert’.
Onderling wantrouwen, interne politiek en competitiedrang wakkeren ‘dom spelen’ meestal aan. Een voorbeeld. Je hebt de opdracht gekregen om samen met een directe collega een pitch voor te bereiden om een grote nieuwe opdracht binnen te slepen. Jij hebt dit nog nooit gedaan en tijdens de voorbereiding informeer je bij jouw collega of hij/zij dit wellicht vaker heeft gedaan. Je collega wekt de indruk er net zo weinig vanaf te weten als jij. Maar bij het pitchen zie je een hele andere collega: zelfverzekerd en welbespraakt. Hij/zij heeft dit duidelijk eerder gedaan en beschikt over informatie, die jij niet hebt. Terwijl jij voor jouw gevoel ongemakkelijk staat te schutteren, staat jouw collega te ‘shinen’. Hij/zij pakt de potentiële cliënt helemaal in en profileert zich daarmee ook nog eens nadrukkelijk binnen kantoor. Je houdt er een vervelend gevoel aan over. De collega in kwestie heeft zijn/haar ware kennis en capaciteiten bewust gedownplayed om jou een stap voor te zijn in de onderlinge competitie.
Er is nog een andere strategische reden om ‘dommetje te spelen’. Door zogenaamd niet te weten hoe je een zaak aanpakt (bv. ik weet niet hoe je bezwaar moet maken), hoef je deze misschien ook niet te doen en/of wordt er minder een beroep op je gedaan. Dat kan best handig zijn, bijvoorbeeld om te voorkomen dat de hele buurt gratis bij jou juridische adviezen komt shoppen en je met dit soort ‘vrijwilligerswerk’ onevenredig veel tijd kwijt bent. Je kunt dan beter doen of je er te weinig verstand van hebt: ‘O, nee, helaas familierecht, daar weet ik niets van.’
Uit deze voorbeelden blijkt wel: ‘dom’ is niet zo ‘dom’, maar eerder een vorm van zelfpromotie. Iemand die ‘dom speelt’ heeft de situatie van tevoren wel degelijk getaxeerd en besloten om zich op een bepaalde manier te gedragen. Hij/zij is daarmee berekender dan misschien op het eerste gezicht lijkt.
Playing dumb heeft ook nadelen
Het probleem met doen alsof je onwetend bent is, dat je omgeving je ook als onwetend zal beschouwen als je het te vaak doet. Playing dumb kan op den duur dus schadelijk zijn voor je imago. Bovendien kun je er veel credits mee verspelen. Het kan als onsympathiek, beledigend en manipulatief worden ervaren. Zodra duidelijk wordt dat je een spelletje hebt gespeeld, zal dat de relaties met je omgeving onder druk zetten. ‘Dom spelen’ kan ook nog eens als een vorm van liegen worden beschouwd en dat is behoorlijk vertrouwensondermijnend. Het gevolg daarvan kan zijn dat je op afstand wordt geplaatst en dat collega’s zich op de vlakte gaan houden en je buitensluiten. Dat is niet wat je wilt.
Het advies luidt dan ook: pas deze strategie spaarzaam toe en vertel nooit aan iemand dat je deze tactiek gebruikt, omdat het onwaarschijnlijk is dat hij of zij je in de toekomst ooit nog volledig zal vertrouwen
Ik vond Paris Hilton en Kim Kardashian altijd heel dom overkomen. Nu weet ik dat dit een hele bewuste strategie van zelfpromotie is geweest. Ze gedragen zich bewust zo dat je ze wel moet gaan onderschatten. Het is zoals Marilyn Monroe zei: “Een slimme meid is iemand die tennis, golf, piano en ‘dom’ kan spelen.’’
Literatuur en bronnen
Vonk, R., Dommetje spelen. Waarom het slim kan zijn om je van de domme te houden, als column verschenen in: collega’s en andere ongemakken: Psychologie van de werkvloer. Maven Publishing, april 2015.
Drea, C. M., & Wallen, K. Low-status monkeys “play dumb” when learning in mixed social groups. Proceedings of the National Academy of Sciences, 96(22), 12965-12969.
Tiggelaar, B., column NRC 22 april 2023.
