“Zeker na vanmiddag lopen we als rechters het risico in het frame te komen dat we op de stoel van de politiek gaan zitten”, zei Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak Naves, gistermiddag tijdens een bijeenkomst ter gelegenheid van de presentatie van het jaarverslag 2021. “Maar je moet als rechter iets doen als je ongekend onrecht ziet in de rechtszaal.”
Taakstrafverbod
In het jaarverslag behorende jaarbericht benoemt Naves elf hoofdpijndossiers, wetgeving die in de uitvoering dusdanig knelt dat rechters zien dat kwetsbare mensen er de dupe van kunnen worden. Het betreft zowel civiel als straf en bestuursrecht. Het gaat bijvoorbeeld over knellende wetgeving rond transitievergoedingen en het gebrek aan menselijke maat bij de uitvoering van (een deel van) de zorgverzekeringswet. Maar ook om het taakstrafverbod, waardoor rechters niet de meest rechtvaardige, passende en effectieve straf kunnen opleggen.
Kwetsbare positie
“Onze rechters en medewerkers zien waar het recht in de dagelijkse praktijk knelt, waar processen vastlopen en waar onrechtvaardigheid het rechtssysteem binnendringt”, aldus Naves. “Het gaat in de regel om rechtszaken waarbij mensen in een al kwetsbare positie nóg verder het moeras in worden getrokken als niemand aan de bel trekt.” Hoewel het staatsrechtelijk kan schuren is het volgens hem daarom van belang deze buikpijndossiers te benoemen. Ook omdat de oplossing de grenzen tussen staatsmachten en organisaties vaak overstijgt, stelt Naves.
Kleur bekennen
Dat de Rechtspraak zich zo expliciet uitspreekt over knellende wetgeving is volgens Naves een nieuwe ontwikkeling die past bij een derde staatsmacht die meebeweegt met de samenleving. “Ik denk dat we rechten en vrijheden beschermen door deze observaties te delen. We maken concreet waar het hapert als het gaat om de toegang tot de rechter.” De tijd dat de Rechtspraak zich stilhield als grote maatschappelijke kwesties speelden, is volgens hem dan ook voorbij. “Er wordt steeds vaker aan ons gevraagd kleur te bekennen. En buiten dat voelen wij ook steeds vaker de plicht om dit te doen.” Als voorbeelden noemde Naves de noodklok die de Rechtspraak in juni 2021 en nu opnieuw luidde over de vastlopende jeugdbescherming en de reflectie van bestuursrechters naar aanleiding van de Toeslagenaffaire.
Cijfers
Naast een aantal uitgelichte aansprekende rechtszaken (over onder meer de moordaanslag op Derk Wiersum, de klimaatzaak van Milieudefensie tegen Shell en de avondklok) staat het jaarverslag uiteraard vol met cijfers.
Zo deden rechters in 2021 uitspraak in ruim 1,4 miljoen zaken, een stijging van 4 procent in vergelijking met 2020. Het aantal zaken ligt nog wel onder het niveau van voor de coronacrisis. Het aantal nieuwe aangebrachte zaken lag met bijna 1,4 miljoen op hetzelfde niveau als een jaar eerder.
Gepubliceerde uitspraken
Het aantal gepubliceerde uitspraken op rechtspraak.nl steeg van 38.000 (72 per 1.000 relevante uitspraken) in 2020 naar 45.100 (78 per 1.000 relevante uitspraken) in 2021.
Wrakingsverzoeken
In 2021 werden er 713 wrakingsverzoeken ingediend, waarvan 587 bij de rechtbanken, 103 bij de gerechtshoven, 21 bij de Centrale Raad van Beroep en 2 bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. In totaal werden 20 wrakingsverzoeken gegrond verklaard.
Bezoldiging
Van de rechters en raadsheren was zestig procent vrouw. Vorig jaar waren bijna 250 rechters en raadsheren in opleiding. 32 gepensioneerde rechters zijn heringetreden als rechter-plaatsvervanger om in verschillende rechtsgebieden te helpen met het wegwerken van achterstanden. Inmiddels werken in totaal zo’n 117 rechters door na hun pensioendatum.
In het jaarverslag is ook een overzicht van de bezoldiging van de bestuurders opgenomen. Iedereen zit onder de norm van de Wet normering topinkomens, die in 2021 op 209.000 euro lag.
