Dat is de hoofdboodschap van Helmichs proefschrift Using Law to Depoliticize Adjudication? A Skeptical Thesis, dat hij op 30 september verdedigde in de Senaatszaal van de Rotterdamse universiteit. Een analyse van een aantal geruchtmakende rechtszaken dient daartoe ter illustratie.
Spanje en Frankrijk
Zo haalt hij het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum uit 2017 aan, dat door het Spaanse constitutionele hof onconstitutioneel werd verklaard. Volgens Helmich kun je de casus zien als een strijd tussen twee ideologische projecten over de verdeling van de macht. “Als je het zo bekijkt is de uitspraak van het hof juist heel erg politiek geladen.”
Een andere zaak van over de grens is het Franse boerkaverbod, dat wegens vermeende inbreuk op de vrijheid van godsdienst leidde tot een procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). De zaak is volgens Helmich meer dan een kwestie van botsende belangen. “De werkelijke vraag gaat over wat de ware Franse identiteit is en dat is een politieke vraag waar rechters zich niet aan kunnen onttrekken. In dit geval leken zij niet erg geïnteresseerd in de rechten van moslimvrouwen.”
Geleefde werkelijkheid
Ook de zaak omtrent mobiliteitsplatform Uber en de Nederlandse Urgendazaak worden ter onderbouwing aangevoerd. De onderzoeker acht het problematisch wanneer mensen zich door de rechtspraak niet meer vertegenwoordigd voelen. Een pasklare remedie heeft hij daarvoor niet, maar het minste wat de rechtspraak kan doen, is zich minder verschuilen achter juridische constructies. “Staar je niet blind op de juridische werkelijkheid, maar kijk meer naar de geleefde werkelijkheid.”
Slotsom van de dissertatie is dat je de rechtspraak niet buiten de politiek houdt – en andersom. De rechter is meer dan een mondstuk van de wet: la bouche de la loi, zoals de Franse rechtsfilosoof Charles Montesquieu de rol van de rechter typeerde binnen zijn trias politica. Als technisch-juridisch concept mag de apolitieke rechtspraak weliswaar betekenisvol zijn, maar het doet de praktijk geen recht. “Ik vergelijk het wel met gender; is dat een construct of een biologische kwestie? Dat is uiteindelijk een politiek geladen discussie. Datzelfde geldt voor rechtspraak. De vraag waar rechters wel of niet over mogen beslissen is ook politiek.”
