Recentelijk heeft het Republikeins genootschap vele nieuwsberichten behaald door het voornemen om een rechtszaak tegen de Staat aanhangig te maken. Het doel: de macht van de koning inperken. Maar heeft de koning eigenlijk veel macht?
Het was een opmerkelijk bericht: een rechtszaak tegen de koning; niet persoonlijk, wel tegen het instituut. Nu bestaat er al langer een discussie over de Nederlandse constitutionele monarchie. Voorstanders bepleiten voornamelijk de eenheidsfunctie van het vorstenhuis, tegenstanders veelal de verouderde constructie. Het Republikeins Genootschap schaart zich onder die laatste groep en werpt enige bezwaren op.
De advocaat van het genootschap voerde zo in een recent artikel van de NJB de terminologie van onze Grondwet aan. De koning werd, volgens hem, te vaak genoemd en zou te veel bevoegdheden op de verschillende vlakken van de Trias Politica bezitten. In een artikel van het Algemeen Dagblad gaf het genootschap voorts twee nieuwe punten waaruit deze koningsmacht zou blijken: de koning in de hoedanigheid van voorzitter van de Raad van State evenals van ondertekenaar van wetten.
Terminologie
Het veelvuldige gebruik van ‘koning’ in de Grondwet is op het eerste gezicht merkwaardig, nu daarmee de indruk wordt gewekt dat ons staatsbestel nauwelijks is gewijzigd over de afgelopen twee eeuwen. Deze eerste indruk is vrij misleidend. Indien de grondwettelijke term ‘koning’ wordt genoemd, kan dit verwijzen naar de koning als persoon of als instelling. Het eerste begrip heeft veelal betrekking op erfopvolging en staatsbezoeken, het tweede op het collectief van de koning en ministers; samen de regering. Bij de wetgevende en uitvoerende voorschriften wordt de tweede definitie gehanteerd, waarbij het politieke zwaartepunt ligt bij de ministers. De koning neemt in principe de besluiten niet. Hij zal voornamelijk de wetten en koninklijke besluiten moeten ondertekenen ex artikel 42 jo. Artikel 47 GW.
Raad van State
De functie die de koning bekleedt in de Raad van State kan in beginsel als ceremonieel worden bestempeld. De Raad van State adviseert over voorgenomen wetten en maatregelen van bestuur. De leden van het koninklijk huis die deelnemen aan een beraadslaging onthouden zich van stemmen volgens artikel 1 lid 4 Wet op de Raad van State. Wel kan hij de bijeenkomsten van de Raad van State dus bijwonen, waarbij hij zijn opinie kan overbrengen op de leden. Hoewel de leden bij koninklijk besluit worden benoemd, komt deze benoeming voort uit de regering en heeft de koning slechts de taak om het besluit te ondertekenen. De ministerraad draagt namelijk de leden en staatsraden voor, waarbij de Raad van State zelf een aanbeveling doet. Voor de benoeming van de vicepresident wordt verder de Raad van State geraadpleegd. Willem-Alexander heeft afsluitend geen hand op de rechtsprekende tak van de Raad van State.
Ondertekening
Het ondertekenen van wetten en koninklijke besluiten kan de koning weigeren. Dit weigeren heeft tot gevolg dat het daarmee hangende besluit nietig is. Een echte remedie voor een weigerende monarch bestaat in Nederland niet, in tegenstelling tot België en Luxemburg. De ministers zullen met de koning in conclaaf moeten om overeenstemming te vinden over een oplossing. Dankzij de geheimhoudingsplicht is weinig bekend over de wijze waarop dit geschil zijn einde vindt. Lopen de onderhandelingen stuk en geeft de minister toe, dan zal de wet of benoeming geen doorgang vinden. Houdt de minister stand, mede gesteund door de meerderheid van de Tweede Kamer, dan zal de Koning uiteindelijk moeten toegeven.
Een almachtige vorst?
Concluderend lijkt de koning niet al te veel macht te bezitten vanuit zijn formele functies. Het betreffen namelijk veelal ceremoniële taken. Achter de welbekende schermen kan een koning echter door middel van soft skills invloed op ministers en andere beleidsbepalers uitoefenen. Onder andere de sporadische conversaties met de ministers, het bijwonen van een bijeenkomst van de Raad van State en de staatsbezoeken kunnen hieraan bijdragen. Deze invloed is wel blijvend begrensd doordat de definitieve, doorslaggevende beslissingsbevoegdheden bij andere organen liggen.
Al met al zou ik willen stellen dat de macht van de koning afhankelijk is van de ‘persoon’ van de monarch, doch uiteindelijk zover controleerbaar niet groot is te noemen.
