De afgelopen periode heeft iedereen er wel mee te maken gehad of er iets over gehoord: stakende buschauffeurs. Op dinsdag 19 juni werd duidelijk dat er weer gestaakt gaat worden in het streekvervoer. Buschauffeurs zouden eerst vanaf maandag 25 juni voor onbepaalde tijd gaan staken, maar deze staking is inmiddels met twee dagen uitgesteld. In een periode van (her)tentamens, scripties en eindprojecten is deze staking voor veel studenten niet handig. De buschauffeurs hebben duidelijke redenen waarom zij toch (weer) gaan staken: de chauffeurs willen vermindering van de werkdruk en eisen meer loon. Tot op heden is het niet gelukt om een definitief akkoord te sluiten tussen de vakbonden en de werkgeversorganisaties. Met tot nu toe alleen maar verliezers. In deze bijdrage zal het juridische kader rondom stakingen worden besproken.
Wat is staken en waarom wordt er gestaakt?
Een staking kan door werknemers gebruikt worden als een pressiemiddel bij onderhandelingen voor een collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Dit is een overeenkomst die geldt voor alle werknemers binnen een bepaalde sector, bijvoorbeeld de sector streekvervoer. Één werknemer zal niet snel een probleem vormen voor de werkgever, maar als een groep ineens dreigt met stoppen, dan veroorzaakt dat al grotere problemen. Werknemers kunnen hulp krijgen van vakbonden, zoals de FNV (grootste van Nederland). Een wettelijke definitie van staken is er niet. De FNV hanteert de volgende definitie: ‘collectief neerleggen van werk door werknemers teneinde hun werkgever of derden tot een bepaald handelen of nalaten te bewegen en met de bedoeling de werkzaamheden weer te hervatten zodra de beoogde doelen zijn bereikt’. Een stakingswet bestaat er niet in Nederland. Wel heeft de Hoge Raad in 1986 besloten dat het Europees Sociaal Handvest (hierna: ESH) rechtstreeks werkt in Nederland. Dit houdt in dat bepalingen uit dit handvest direct kunnen worden ingeroepen door burgers. In artikel 6 aanhef onder 4 ESH is het collectieve actierecht vastgelegd, hier valt ook het stakingsrecht onder. Het stakingsrecht is alleen geldig als er sprake is van een belangengeschil. Voorbeelden van zulke geschillen zijn geschillen over een nieuwe cao, loon of een sociaal plan.
Onrechtmatig staken
Het stakingsrecht is niet onbegrensd. Werkgevers kunnen veel schade lijden door stakingen en ook de samenleving kan er last van hebben. Zo is straks een groot van Nederland onbereikbaar door de stakingen van de buschauffeurs. Werkgevers kunnen naar de rechter stappen om een staking tegen te houden. In de rechtspraak is aanvaard dat een staking onrechtmatig kan zijn, indien beperking daarvan maatschappelijk dringend en noodzakelijk is. Werkgevers zullen vaak aanvoeren dat de staking maatschappelijk ontwrichtend is. Hier moet door de rechter een afweging worden gemaakt tussen het doel van de actie en de schade die de staking veroorzaakt bij de werkgever of derden en zal de rechter een afweging moeten maken tussen het stakingsrecht en de maatschappelijke ontwrichting. Vakbonden moeten hier dus rekening mee houden.
Doorbetaling van loon?
Tot slot zal besproken worden hoe het zit met uitbetaling van loon tijdens stakingen. Tijdens de staking dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen de stakende werknemers en de werkwilligen. Werkwilligen zijn werknemers die ondanks de staking willen blijven werken. Voor de stakende werknemers geldt de hoofdregel uit artikel 7:627 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW): geen werk, geen loon. Deze regel blijft gelden totdat de stakende werknemers weer aan het werk gaan. Of werkwilligen recht hebben op loondoorbetaling, hangt af van de aard van de staking. Georganiseerde stakingen die gericht zijn om kracht bij te zetten aan de eisen van werknemers wat betreft de arbeidsvoorwaarden (bijvoorbeeld loon) liggen in de risicosfeer van de werknemers als totaliteit. De werkwilligen zullen in dat geval dus ook geen loon doorbetaald krijgen. Bij wilde stakingen van een relatief kleine groep kan een werkwillige wel aansprak maken op loonbetaling, mits hij aantoont dat hij als buitenstaander is te beschouwen wat betreft de wilde staking.
Conclusie
Of het nou lege schappen zijn in de supermarkt of bussen die niet rijden: een staking kan vaak zorgen voor frustraties. Toch is het belangrijk je te realiseren dat het stakingsrecht een belangrijk recht is voor veel werknemers. Een tip van mij: vanaf volgende week woensdag zal het zonnetje weer gaan schijnen, dus pak vooral dan de OV-fiets en laat de buschauffeurs staken voor meer loon en minder werkdruk.
