Dat concludeert persvrijheidsorganisatie Free Press Unlimited (FPU), dat voor haar onderzoek vijftig journalisten, hoofdredacties, media-advocaten (negen in aantal), in-house advocaten en andere partijen sprak. Uit eerder onderzoek bleek al dat bijna 50 procent van de journalisten en meer dan 90 procent van de Nederlandse hoofdredacties weleens te maken had met dreiging van juridische stappen naar aanleiding van een publicatie. Dit wordt ook wel ‘juridisch uitroken’ genoemd.
Zelfcensuur
Media en individuele journalisten kregen te maken met dwangsommen van vele tienduizenden euro’s en dreiging met beslaglegging op het huis van een journalist. Ze moeten tijd investeren in de voorbereiding van procedures, die ook nog eens veel geld kosten. Ook kunnen deze zaken tot psychische problemen bij journalisten. Het gevolg hiervan is vaak: zelfcensuur. Journalisten zwakken verhalen af, laten geverifieerde informatie toch weg om juridische conflicten te vermijden of zetten onderzoeken niet voort. De impact van juridische druk is het sterkst aanwezig bij freelancers, lokale media en kleine titels.
SLAPPs
De zwaarste, en meest zorgwekkende vorm van juridische druk zijn zogeheten SLAPPs: Strategic Lawsuits Against Public Participation. Deze rechtszaken worden vaak ingesteld door rijke en machtige actoren tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties. Hun doel: intimidatie, onder druk te zetten en het zwijgen opleggen. De Europese Raad tekent deze week de langverwachte Europese richtlijn om journalisten en mensenrechtenverdedigers te beschermen tegen SLAPPs. Deze moet binnen twee jaar omgezet zijn in Nederlandse wetgeving.
Misbruik van procesrecht
Dat is nodig, vinden de onderzoekers, omdat de Nederlandse wetgeving onvoldoende bescherming biedt tegen SLAPP-zaken. In Europa vonden er tussen 2010 en 2022 al zeker 820 SLAPP-zaken plaats, enkele Nederlandse SLAPP-zaken staan ook in het onderzoeksrapport. Het Burgerlijk Wetboek voorziet in misbruik van procesrecht, maar dat biedt in de praktijk geen waarborg tegen SLAPPs. Zij bevelen dan ook aan om een speciale toevoeging te maken tegen misbruik van SLAPPs. De voorgestelde toevoeging is bedoeld om ervoor te zorgen dat dergelijke zaken sneller kunnen worden afgewezen door de rechtbank, waardoor de vrijheid van meningsuiting beter wordt beschermd.
Lees hier het onderzoeksrapport Een onderschat probleem: disproportionele juridische druk op de Nederlandse journalistiek
