Afgelopen week werd nog maar weer eens duidelijk waarom de studie rechtsgeleerdheid een van de meest actuele studies is. Elke dag was er wel een nieuwsartikel te vinden over een demonstratie ergens in het land. Van het boerenprotest bij de provinciehuizen en op het malieveld tot de acties van Extinction Rebellion in onze hoofdstad. Als rechtenstudent denk ik dan direct aan een van onze grondrechten, het demonstratierecht.
In dit blog bespreek ik het recht dat het mogelijk maakt dat boeren het malieveld oprijden met tractors en leden van Extinction Rebellion belangrijke wegen in Amsterdam blokkeren.
Wat houdt het demonstratierecht?
Het recht om te demonstreren is geregeld in verschillende bronnen. De belangrijkste bronnen zijn de Nederlandse Grondwet (artikel 9), het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen (artikel 11) en de Wet openbare manifestaties. Dat het demonstratierecht in zoveel (belangrijke) bronnen is opgenomen, is niet zo gek. Demonstraties worden als heel belangrijk gezien voor een gezonde democratische, economische en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling. Het demonstratierecht hangt nauw samen met het recht op een vrije meningsuiting.
Wat houdt het recht nu eigenlijk in? Het demonstratierecht houdt in dat je samen met een of meer personen in het openbaar een mening mag uiten. De inhoud van die meningsuiting doet er in beginsel niet toe bij de vraag of er gedemonstreerd mag worden. Er mogen vanzelfsprekend geen strafbare feiten worden gepleegd door individuele demonstranten. Maar valt onder het demonstratierecht ook dat je tractor op de snelweg mag rijden, belangrijke wegen blokkeert en door hekken rijdt zonder toestemming? In principe is het antwoord ja. Zoals eerder opgemerkt is het demonstratierecht heel belangrijk voor onze democratische samenleving. Toch kan het demonstratierecht wel beperkt worden (zie hierna).
Kan het demonstratierecht worden beperkt?
Het recht om te demonstreren is geen absoluut recht. Dit houdt in dat beperkingen mogelijk zijn. Artikel 9 lid 2 van de Grondwet en de Wet openbare manifestaties bieden de burgemeester de bevoegdheden om een demonstratie te beperken en soms zelfs helemaal te verbieden. Dit mag hij alleen doen wanneer dit noodzakelijk is in het kader van drie doelcriteria: 1) ter bescherming van de gezondheid, 2) in het belang van het verkeer of 3) ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. De burgemeester zal dus altijd een afweging moeten maken. Dit kan heel lastig zijn omdat het algemeen belang soms op gespannen voet kan staan met het demonstratierecht.
Mocht je de komende tijd zelf van plan zijn om te gaan demonstreren (bijvoorbeeld voor het klimaat), wees je dan bewust dat dit recht goed is beschermd in de wet en dat een beperking niet zomaar mogelijk is. Wat is het toch fijn om in een democratische rechtsstaat te leven.
