“Papai, a, papapai, apa, apa, papai”, klonk een Griekse schreeuw van pijn door de aula van de Universiteit van Amsterdam. Acteur Matijs Jansen − die samen met zijn collega Wine Dierickz van acteursgroep Wunderbaum tijdens de oratie strofen voordroeg uit de Griekse tragedie Filoktetes van Sofokles − schreeuwde het uit voordat Van Domselaar haar rede begon.
Lijden
Strijder Filoktetes, die in zijn voet was gebeten door een slang, crepeerde van de pijn. Omdat zijn geschreeuw onverdraaglijk was, werd hij door zijn strijdmakkers alleen achtergelaten op een onherbergzaam eiland.
Volgens Van Domselaar werpt de Filoktetes prangende ethische en politieke vragen op. Hoe moeten we reageren op menselijk lijden en welke rol heeft een concrete ontmoeting met de ander hierbij? Hoe verhoudt het morele appel dat uitgaat van het lijden van een medemens zich tot politieke en professionele gehoorzaamheid en loyaliteit?
Toeslagenaffaire
Deze vragen zijn ook vandaag de dag relevant voor de rolinvulling van juristen, betoogde Van Domselaar. Neem de Toeslagenaffaire, het Groninger aardbevingsdossier, de schuldenproblematiek, de soms hardvochtige uitvoering binnen het sociaal domein en het migratierecht: het zijn voorbeelden van rechtspleging waarbij juristen keuzes maken die ingrijpende gevolgen voor burgers hebben. De hoogleraar vraagt zich af of juristen bij het maken van dergelijke keuzes voldoende zijn afgestemd op de gerechtvaardigde belangen van burgers. Hoe kunnen zij omgaan met de spanning tussen hun juridische rol en hun verbondenheid met medeburgers? Hoe kunnen juristen zich het beste tot de ‘schreeuw’ van burgers verhouden?
Burgergerichte beroepsethiek
Aan de hand van de Filoktetes en verschillende ethische denktradities schetste Van Domselaar vervolgens de contouren van een burgergerichte beroepsethiek voor juristen. De kern hiervan is drieledig: juristen moeten oog hebben voor de basisbehoeften van burgers, ruimte geven aan de ontmoeting met burgers en streven naar burgerlijke integriteit. Ze pleit ervoor dat juristen hun rol mede invullen als ‘burgervriend’ en niet te makkelijk voorbijgaan aan de schreeuw van de burger door zich te beroepen op hun juridische rol.
Verplicht vak
Voor een dergelijke beroepsethiek zou al tijdens de opleiding van juristen aandacht moeten zijn. Als Mr. van de week vertelde Van Domselaar eerder al dat de UvA bezig was met het ontwikkelen van een vak op dit gebied. Vanaf april is het vak Juridische beroepen en beroepsethiek voor alle eerstejaars rechtenstudenten verplicht.
De oratie van Van Domselaar is uitgegeven bij Boom.
