Standbeelden zijn in tijden van politieke oproer en revolutie een veelbesproken onderwerp. De juridische weg voor het weghalen van standbeelden is in de Verenigde Staten tamelijk complex. Daarmee rees bij mij de vraag of en hoe het verwijderen van een standbeeld via de rechterlijke weg mogelijk is in de VS.
In Engeland werd enkele weken geleden een groot standbeeld van slavenhandelaar Edward Colston van de sokkel getrokken en linea recta in de haven gedeponeerd. Ook in de Verenigde Staten worden Confederate-standbeelden onder de loep genomen, en is enkele dagen geleden in Denver een standbeeld dat kolonisator Cristoffel Columbus eerde neergehaald. Zoals gezegd is de juridische weg voor het weghalen van standbeelden in de Verenigde Staten tamelijk complex. Zo is er een aantal zuidelijke staten die het weghalen van Confederate standbeelden expliciet per wet verboden heeft. In Virginia is zo’n wet onlangs ingetrokken na publieke weerstand, maar in staten als Alabama, Tennessee en South Carolina zijn deze wetten sinds de afgelopen decennia gemeengoed.
publiek of privaat
Wanneer er geen algemene juridische verboden zijn, spelen andere factoren een rol: of een standbeeld via private of publieke weg wordt gefinancierd, en of het standbeeld zich op publieke of private grond bevindt. Vaak is het een mix van private/publieke financiering en een scala aan ingewikkelde landrechten die het weghalen van standbeelden via de juridische weg bemoeilijken. Zo zijn standbeelden soms onderdeel van een schenking van grond door een vermogende persoon aan bijvoorbeeld een stad, bijvoorbeeld om een park te openen met daarin een standbeeld van een prominente Confederate generaal. Het is dan de vraag of en in hoeverre de voorwaarden van zo’n schending aangetast kunnen worden.
In Virginia heeft de rechter twee weken geleden een bevel gegeven niet over te gaan tot het verwijderen van een standbeeld van Robert E. Lee. De nieuwe gouverneur van Virginia, Ralph Northam, wilde het beeld verwijderen naar aanleiding van de protesten die volgden op de moord op George Floyd door een politieagent. Maar de grond waarop het standbeeld staat is in 1890 aan de staat Virginia geschonken, en de staat is daarmee overeengekomen om deze grond trouw te bewaken en te beschermen. De verzoeker is een nazaat van twee van de ondertekenende partijen van de schenking en wil verwijdering van het standbeeld voorkomen. Dat is hem dus voorlopig gelukt.
weinig ruimte voor discussie
Of er in de toekomst ruimte zal zijn voor juridische stappen bij het weghalen van standbeelden, valt nog te bezien. President Trump beloofde in ieder geval al flinke celstraffen voor mensen die standbeelden neerhalen. Het feit dat daarbij weinig ruimte is in de politiek voor discussie hierover, zeker in Republikeinse staten, biedt weinig hoop. Misschien zijn het dan toch de juristen die hier de oplossing kunnen bieden, met de gelimiteerde mogelijkheden die de wet nu biedt. Want ook het neerhalen van standbeelden is geschiedenis schrijven.
