Vanaf volgende week dinsdag 1 maart hebben aangehouden verdachten recht op verhoorbijstand die door de overheid wordt gefinancierd. Maar hoe het in de praktijk zal werken, is nog volstrekt onduidelijk. Verenigingen van strafrechtadvocaten hebben een kort geding tegen minister Van der Steur aangekondigd om de vergoeding voor verhoorbijstand omhoog te krijgen. Bovendien willen de advocaten zich nadrukkelijker met het verhoor mogen bemoeien en niet, zoals de minister wil, alleen voor of na het verhoor iets mogen zeggen.
Het kort geding tegen de minister is een initiatief van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) en de Nederlandse Vereniging van Jonge Strafrechtadvocaten (NVJSA). Voorzitter Thomas Felix van de NVJSA kan nog niet zeggen waar en wanneer het kort geding zal dienen. “Daar hopen we eind deze week uitsluitsel over te krijgen,” zegt hij. “Het liefst hebben we voor 1 maart duidelijkheid.”
Controleerbaar
Voor verhoorbijstand bij een ‘gewone’ zaak krijgen advocaten straks een vergoeding van anderhalf punt, ongeacht het aantal verhoren en hoe lang die duren. Dat komt neer op150 euro. Voor zware zaken is er een vergoeding van drie punten (300 euro), maar de advocaten willen een vast uurtarief, dat gelijk is aan het uurtarief van de gefinancierde rechtsbijstand. “Er is helemaal geen noodzaak voor een forfaitair stelsel,” zegt Felix (De Roos & Pen). “De politie kan makkelijk bijhouden hoe lang een verhoor duurt. De tijdsbesteding is dus controleerbaar.”
Vanuit de advocatuur is meermaals gewaarschuwd dat er bij deze tarieven te weinig advocaten beschikbaar zullen zijn. Thomas Felix kan zich voorstellen dat dit op den duur zo werkt. “Het is voor advocaten bedrijfseconomisch onverantwoord op de lange termijn verhoorbijstand te blijven verlenen. Wij willen niet wachten tot het fout gaat.”
Stoppen met piketten
Volgens de Haagse strafrechtadvocaat Hendrik Sytema (Hoogendam advocaten) bestaat de kans dat het straks fout loopt. “Het kan zijn dat advocaten stoppen met piketten, of dat ze hun cliënt adviseren om te zwijgen,” meent Sytema die portefeuillehouder strafrecht is bij de Haagse raad van de Orde van Advocaten. “Zwijgen is lang niet altijd de beste strategie. Bij zaken als huiselijk geweld of witwassen is praten soms beter. De advocaat komt in de verleiding een advies te geven dat niet goed is voor de cliënt.” Hij vervolgt: “Als veel advocaten uit de strafpraktijk stappen, komt er misschien een dynamiek op gang waardoor de minister de portemonnee wel moet trekken. We zullen het zien.”
De vraag is of de advocatuur is toegerust voor de nieuwe situatie. “In een piketdienst krijg je meestal vier meldingen,” zegt Sytema. “Als verdachten alleen Salduz-bijstand (raadplegen van advocaat vóór verhoor) willen, dan kun je vier verdachten bedienen. Maar als je die vier zaken hebt aangenomen, en de eerste verdachte wil dat je hem bijstaat bij verhoor, dan zit je klem. Daar kun je uren mee bezig zijn.”
Beroerde vergoeding
Voor Sytema is dan onduidelijk wat er met die meldingen gebeurt die dan ‘overblijven’. Neemt de Raad voor Rechtsbijstand ze terug? Of moet je een collega-advocaat zoeken die de zaken van je overneemt? “Ik denk niet dat collega’s staan te trappelen om een zaak van je over te nemen waar zo’n beroerde vergoeding tegenover staat.”
De oplossing? “Meer piketten en meer diensten,” denkt Sytema. Maar dat kost extra geld, en dat heeft de Raad voor Rechtsbijstand niet. “Ik denk dat de raad maar kijkt hoe het loopt, en het zoveel mogelijk aan de markt overlaat.”
Dat de verhoorbijstand geen vetpot is voor de advocatuur, is nog een understatement, vindt Sytema. “Wij werken nu al hard voor weinig geld. Maar door deze forfaitaire vergoeding word je geacht bijna voor niks te werken. Je moet als advocaat wel je kostprijs eruit kunnen halen. ”
Bewijsuitsluiting
In het Algemeen Dagblad van vrijdag 19 februari zei de Nijmeegse hoogleraar sanctierecht Henny Sackers dat strafprocessen spaak lopen als verdachten niet de verplichte verhoorbijstand krijgen. Volgens Sackers zal de rechter straks geneigd zijn verklaringen terzijde te schuiven als er geen advocaat aanwezig is geweest bij het verhoor. Hendrik Sytema denkt dat dit wel meevalt. “Als de politie doet wat ze moet doen om een advocaat te vinden, en het lukt niet omdat advocaten geen zin hebben, zal de rechter niet snel besluiten tot bewijsuitsluiting. De Hoge Raad heeft bewijsuitsluiting ook niet genoemd in zijn arrest over deze kwestie. Maar als advocaten wegblijven, moet de politiek daar wel iets mee.”
Vrijwillig afstand doen
Een andere belangrijke vraag is of de politie wel is voorbereid. In de ‘Beleidsbrief OM Raadsman bij het politieverhoor’ en de bijbehorende bijlage legt waarnemend voorzitter van het College van procureurs-generaal mr. Albert van Wijk in detail uit wat na 1 maart de rechten en plichten zijn. Verdachten in hechtenis hebben recht op gefinancierde rechtsbijstand. De politie moet ontboden verdachten er ook op wijzen dat ze recht hebben op een advocaat bij het verhoor, maar deze verdachten moeten dat zelf organiseren, voor eigen kosten.
Het uitgangspunt is dat verhoor zonder raadsman niet mogelijk is. Als de verdachte afstand doet van zijn verhoorconsultatie, moet de politie hem wijzen op de gevolgen daarvan, en hem wijzen op het recht de beslissing te allen tijde te herroepen. De politie moet controleren of de verdachte vrijwillig afstand doet. Dit alles komt in een proces-verbaal terecht. Verhoor zonder advocaat is ook mogelijk als er een dringende noodzaak is (vrees voor negatieve gevolgen voor het leven, de vrijheid of de fysieke integriteit van een persoon, of voor aanzienlijke schade aan het onderzoek).
Rechercheur heeft regie
Van Wijk laat er geen twijfel over bestaan wie de regie heeft over verhoor: dat is de rechercheur. De advocaat mag alleen voor en na het verhoor iets zeggen. De raadsman en zijn cliënt kunnen wel verzoeken om onderbreking voor overleg. Ook mag de advocaat de recherche erop wijzen dat de verdachte een vraag niet begrijpt. Houdt de advocaat zich niet aan de regels, dan kan de rechercheur hem de deur wijzen.
Of de politie hierop voorbereid is, blijft onduidelijk. “De politie-eenheden zijn op dit moment druk bezig om te zorgen dat de raadsman kan aanschuiven bij het politieverhoor,” zegt woordvoerder Joop Kemperman van de Nationale Politie. “Welke aanpassingen nodig zijn verschilt per verhoorkamer.” Voor de langere termijn heeft de politie een landelijk projectteam. Die moet met een inventarisatie inzichtelijk maken welke structurele aanpassingen nodig zijn.
