Op 17 februari 2011 publiceerde de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming een rapport over de oplopende duur van de tbs. In de achterliggende maanden is hier veel om te doen geweest. De RSJ heeft dit ook gesignaleerd.
De RSJ komt tot de slotsom dat de langere duur van de tbs bij heeft gedragen aan een negatief imago van het systeem. Dat is jammer want de tbs is een systeem om verliefd op te zijn, tenminste als het op juiste en verantwoorde wijze zou worden ingevuld. Het is een systeem om verliefd op te zijn omdat het recidivegevaar bij ex-tbsers 3 tot 4 keer zo veel minder is dan het recidivegevaar bij gedetineerden. De RSJ constateert dat steeds vaker gevangenisstraf in plaats van tbs wordt opgelegd en dat dat jammer is omdat aldus mensen met stoornissen onbehandeld in de samenleving terug keren.
Het advies van de RSJ bevat een aantal serieus te nemen aanbevelingen. Kort gezegd wordt een grotere doorstroom geadviseerd bij de behandeling en verlofaanvragen. Na de verzuchting dat een eerder advies tot afschaffing van de long stay niet werd overgenomen adviseert de RSJ om voor long stayers meer waarborgen te creeren, terwijl tevens behandelmethodes wetenschappelijk zouden moeten worden getoetst en men zou meer moeten doen met pr. De positieve kanten van het systeem kunnen met dit laatste weer wortels in de samenleving krijgen.
De aanbevelingen van de RSJ zijn hanteerbaar en een toegevoegde waarde voor het systeem, maar om echt vertrouwen te winnen zal er meer moeten gebeuren.
Het is jammer dat de RSJ niet adviseert dat de rol van een politieke passant in de uitvoering van de door de rechter opgelegde maatregel wordt geminimaliseerd. Het zou niet een tijdelijke bewindspersoon moeten zijn die beslist over verlof en plaatsing op de long stay. Thans bestaat die situatie wel doordat de minister van Veiligheid en Justitie beslist over verlof en long stay. Recent nog kreeg ik de weigering van het ministerie onder ogen van een verlofaanvraag terwijl alle deskundigen, inclusief de verlof advies commissie positief hadden geadviseerd. Het betrof een media-gevoelige tbs-er. Beslissingen over verlof en long stay moeten in handen komen te liggen van een onafhankelijk college gevuld met juristen en gedragswetenschappers.
Het is jammer dat de RSJ niet adviseert dat er meer juridische waarborgen worden geschapen tegen long stay plaatsingen. Thans is er slechts een zeer beperkte rechtsgang mogelijk tegen deze ingrijpende beslissing. Men kan eenmalig in beroep komen bij de RSJ. Hoger beroep is niet mogelijk, terwijl de RSJ ook nog eens louter marginaal toetst.
Het is jammer dat de RSJ niet adviseert dat de wet wordt gewijzigd zodat er differentiatie in tbs-opleggingen plaats vindt. Het is te verdedigen dat voor bepaalde groepen patienten de tbs slechts kan worden beeindigd als het recidivegevaar verantwoord omlaag is gebracht. Dit kan dus voor hen bij wie dat niet lukt levenslange opsluiting betekenen in het belang van de beveiliging van de samenleving. Deze situatie zou echter niet voor alle patienten mogelijk moeten zijn, maar slechts voor hen die zijn veroordeeld wegens de zwaarste delicten. Te denken valt aan voltooide levensdelicten en misschien voor ernstige zedendelicten waar kinderen bij betrokken zijn terwijl er recidive is gecontsateerd. Voor andere tbs-ers zou de tbs in tijd beperkt moeten worden tot laten we zeggen 4, 6 of misschien 9 jaar. Te denken valt aan veroordeelden wegens bedreiging, zware mishandeling, poging doodslag c.q. moord, tasjesrovers, overvallers etc. Ook zou moeten worden bepaald dat de tbs voor een minderjarige die als volwassene wordt berecht in duur beperkt moet worden.
Door een dergelijke differentiatie wordt in de eerste plaats tegemoet gekomen aan het strafrechterlijk systeem. Aan het idee dat de strafrechterlijke reactie zijn legitimatie vindt in het strafbare feit. Aan de gedachte dat de aard en de ernst van de sanctie en maatregel in verhouding staat tot de ernst en aard van het delict. Thans bevinden zich bijvoorbeeld mensen op de long stay wegens aanranding, wegens het betasten van een slachtoffer over de kleding heen. Rechtvaardigt het recidivegevaar dan de levenslange opsluiting? In mijn ogen niet. De balans is zoek. Als de samenleving in een dergelijk geval werkelijk vindt dat de betrokkene niet toe is aan de vrije buitenwereld omdat men het risico op delicten niet meer wil lopen zal op enig moment het strafrecht een stap terug moeten doen. Laat dan de reguliere ggz de zaak maar overnemen. Voor sommige delicten is het eenvoudigweg niet te verkopen dat mensen levenslang worden opgesloten in het kader van een strafrechterlijk verwijt.
In de tweede plaats zal een dergelijke differentiatie in de hand werken dat klinieken inderdaad meer tempo in de behandeling zullen moeten leggen. Ook zal dan de minister een zekere druk voelen om minder vertraging te laten bestaan in de verloftrajecten.
De RSJ deed zinvolle aanbevelingen, maar liet ook een aantal zaken liggen. Heel wezenlijke zaken die verbetering behoeven. Zolang dat niet gebeurt is de verliefdheid op het tbs-systeem een onmogelijke liefde die nooit tot een huwelijk zal leiden.
