Al tijden trekt een bonte stoet liberalen voorbij die de boel hebben belazerd. Een ongezond omvangrijke partijvoorzitter en begrafenisondernemer haalde het nieuws met miljoenenmisleiding van al bijna dode aandeelhouders. Andere VVD-ers lieten zich betalen voor uitvoering van publieke werken die op staatskosten particuliere zakken vulden. Nu moet voormalig staatssecretaris Robin L. zich verantwoorden voor belastingfraude.
Waarom voeren die liberalen de ranglijst aan van criminele partijprominenten, meer dan bijvoorbeeld socialisten en christendemocraten? Hun partijprogramma biedt een sluitende verklaring. Persoonlijke vrijheid en autonomie komen daarin op de eerste plaats. Die zijn niet verenigbaar met ´van bovenaf opgelegde normen en waarden´: leef je eigen leven, laat je de wet niet voorschrijven. Zelfstandigheid, eigen initiatief en het beste maken van wat zich aanbiedt zijn verwante kernwaarden van dit liberalisme. Anderen klagen over uitwassen of zelfs criminaliteit, maar wie of wat bepaalt objectief wat uitwassen zijn? Wie weet is belastingontduiking eerder burgerlijke ongehoorzaamheid: waarom zou je geld afdragen dat je zelf eerlijk hebt verdiend?
Maar belastingfraude, omkoping, oplichting en vergelijkbare misdrijven zijn toch gewoon in strijd met de wet? Ook daarop heeft de consequente liberaal een antwoord: wat is eigenlijk de waarde van de wet? Dat maakt toch iedereen zelf uit, wil autonomie echt iets voorstellen? Het gaat toch om de waarde van wet en recht voor mijzelf? Voor een echte liberaal is een rechtsorde uiteindelijk niets anders dan een handig en soms hinderlijk deel van de buitenwereld waarvan je zo goed mogelijk gebruik moet maken. Pech als je wordt gepakt, maar ook dat is voor ieder eigen risico. Nogal wat liberalen overkwam dat de laatste tijd, dus zo handig zijn zij misschien ook weer niet. Maar waarom zou je dat veroordelen? Er zijn toch geen objectieve normen en waarden die bepalen dat iets echt niet deugt? Moet je niet eerder medelijden hebben met mensen die consequent zijn in hun liberale beginselen en daarvoor de prijs betalen?
Op hun beurt kunnen die criminele liberalen niet echt protesteren tegen hun behandeling door pers, politie en justitie: zij stelden toch zelf dat goed en kwaad eigenlijk niet echt bestaan? Wat kunnen zij dan nog zeggen tegen hun behandeling door mensen van de media, politie en justitie? Op hun beurt proberen die net als foute liberalen vooruit te komen in het leven door anderen te pakken. Al hebben zijn volgens de rest van de wereld anders dan die criminelen wél de wet en het recht aan hun kant.
Dit is natuurlijk een karikatuur – niet van liberale criminaliteit maar wél van liberale beginselen. Wél laat het ernstige tegenspraken zien in politieke opvattingen die persoonlijke autonomie in normen en waarden vooropstellen. Elk beroep op autonomie ter ontkenning van algemeen geldige normen en waarden gaat ten onder aan zichzelf. Want dan is autonomie ook niet meer dan een persoonlijke en willekeurige waarde. Dergelijk liberaal discours komt dus niet verder dan autobiografische en overigens weinig onderhoudende mededeling. Hetzelfde geldt voor liberale standpunten tegen belastingen of eigenlijk voor welke liberale standpunten dan ook: die zijn dan ook persoonlijke meningen die niet werkelijk verschillen van opvattingen over de smaak van gember. De ernstigste tegenspraak is het onverholen parasitisme: leefbare autonomie vooronderstelt dat een ruime meerderheid zich houdt aan de regels, ook als dat persoonlijk niet goed uitkomt. Zo moeten belastingen worden betaald om de rechtsorde en zo veel meer instituties te onderhouden. Zonder die rechtsorde en die instituties kunnen geen zaken te eigen bate worden gedaan en dat is nog voorzichtig uitgedrukt.
Opportunistisch relativisme in normen en waarden is natuurlijk niet alleen voorbehouden aan liberalen. ´Alles is zoals het mij uitkomt´ is een ´waardeloos´ opportunisme dat in drogredelijkheid niet onderdoet voor geloof in heksen en eenhoorns. Al een tijdje terug bood David Luban (in zijn gedenkwaardige boek Lawyers and Justice, 1988) een beter uitgangspunt: respect voor de rechtsorde is respect voor de medemens, tenzij het recht echt niet klopt of werkelijk onrechtvaardig is. Dit is een niet-subjectieve grondwaarde. Wij zijn niet alleen in deze wereld. De uitdaging voor een respectabeler liberalisme is het vinden van een evenwicht tussen persoonlijke autonomie en publieke verantwoordelijkheid, in principe én in de levenswandel van prominente liberalen.
