De Hoge Raad is net in Den Haag verhuisd naar het Korte Voorhout. Een strategische hoekplaats: naar het noorden uitzicht op het Malieveld waar het morrend landvolk vandaan komt, en naar het oosten op het Ministerie van Financiën. Daar komt het geld vandaan. Laatst liep ik er tegen de avond langs. Prachtig gouden licht stroomt door de glazen pui de straat op. Zes groen uitgeslagen rechtsgeleerde heren kijken je aan: Cornelis van Bijnckershoek, Ulrich Huber, Hugo de Groot, Simon van Leeuwen, Johannes Voet en Joan Melchior Kemper. Maar wat staat daar in die lange gang op de muur? Het is een spreuk: Ubi iudicia deficiunt, incipit bellum.
Latijn! Hoe denken ze dat dat overkomt? Wat straalt dat uit? Dat begrijpt toch niemand meer? Ik maak een foto, en ga het thuis uitzoeken. Mijn onderzoek wordt rijk beloond.
Wat staat er?
Mijn eerste ingeving is: Waar oordelen ontbreken, begint de oorlog. Of misschien moet het zijn: waar oordelen tekortschieten, begint de oorlog.
Toch maar eens naar Google Translate. Ik probeer de talen uit die ik – naast het Latijn – kan begrijpen. Dat levert het volgende beeld op.
NL: waar de rechtbanken niet , de oorlog begint
E: where courts fail , the war begins
Fr : où les tribunaux ne parviennent pas , la guerre commence
SP: donde los tribunales fallan, empieza la guerra
IT: dove tribunali non riescono, inizia la guerra.
Die spaties in NL, E en F zijn niet van mij maar van Google Translate. In de Nederlandse, Franse en Engelse vertaling heeft het eerste zinsdeel geen werkwoord. Google Translate aarzelt over het werkwoord. Waar gerechten niet , begint de oorlog. Als Google Translate deze vertalingen terugvertaalt naar het Nederlands of het Latijn, blijft de tekst hetzelfde.
Bij het Duits is dat anders: wo Gerichte scheitern, beginnt der Krieg; dit wordt terugvertaald: indien falen rechtbanken , de oorlog begint. De Spaanse en Italiaanse versies kunnen ook deze betekenis hebben. De spaties in de andere drie laten de mogelijkheid “rechtbanken niet [slagen – en dus falen]” open. Waar gerechten falen, begint de oorlog. De Hoge Raad zelf geeft op de website een vrije vertaling: waar rechterlijke beslissingen te kort schieten, begint geweld. Dat is een mooie gedachte, en het levert een stevige rechtvaardiging op voor het gerecht in dat mooie gebouw aan het Korte Voorhout. Maar klopt die betekenis wel?
Wat betekent het?
Terug naar Google. De spreuk komt uit De iure belli ac pacis (het recht van oorlog en vrede) van Hugo de Groot (Grotius) uit 1625. Google Translate blijkt slecht overweg te kunnen met het Latijn van Hugo de Groot. Gelukkig is er een Engelse vertaling: The grounds of war are as numerous as those of judicial actions. For where the power of law ceases, there war begins. Volgens De Groots biograaf dr. H.J.M. Nellen “wilde hij constateren dat in situaties waar geen reguliere rechtspleging mogelijk was, geschillen alleen met wapengeweld beslist konden worden. En zulke situaties deden zich volgens Grotius vaak voor, op volle zee bijvoorbeeld, of in internationale conflicten want soevereine staten erkenden nu eenmaal geen rechterlijke instantie die boven hen stond. Een oorlog kan niet lukraak begonnen worden, maar moet aan strenge beperkingen onderworpen zijn.” De redenen om een oorlog te beginnen zijn even talrijk als die voor rechtszaken. Waar de rechtspraak ophoudt, worden geschillen beslecht door oorlogvoering.
De spreuk is bij de Hoge Raad terechtgekomen in 1936 als decoratie in de grote zittingszaal. Sindsdien reist de spreuk met de Hoge Raad mee. De vertaling: “waar rechterlijke beslissingen te kort schieten, begint geweld” die ook meereist, is van de beroemde historicus Johan Huizinga. Er heeft na 1936 een ware oorlog gewoed over de betekenis. Wie daar meer over wil weten kan ik het lange artikel van dr. Nellen aanbevelen. Het is kostelijke lectuur. Huizinga en de zijnen wilden bepleiten dat, na de verschrikkingen van de 1e wereldoorlog, volkenrecht en internationale organisaties de vrede moesten bewaren en oorlog voorkomen. In die context is de interpretatie van Huizinga begrijpelijk.
Nieuwe context
De Hoge Raad weet zelf natuurlijk ook wel dat er getwist is over de betekenis van het motto. En misschien is het een idee om, in een nieuwe context, nog eens na te denken over een frisse nieuwe betekenis. Mijn medeblogger Lex van Almelo deed dit kort geleden al, en kwam met het volgende: als de lagere rechter met een gebrekkige beslissing komt, dan halen wij vernietigend uit. Inderdaad een mooi motto voor deze tijd van kwaliteitsmanagement. Ik ben benieuwd wat mijn lezers nog meer zien in ubi iudicia deficiunt, incipit bellum. Vechten mag alleen buiten het gerechtsgebouw? Zonder rechters wordt het matten?
