In Nederland
In Nederland kan de koning(in) afstand doen van het koninklijk gezag. Dit noemen we ook wel abdicatie. De koning kan dit doen via een Akte, die hij moet ondertekenen, net als de troonopvolger. Bij de abdicatie zijn de minister aanwezig, en ook andere hoogwaardigheidsbekleders. Er is geen formele regeling over abdicatie.
Al met al heeft abdicatie precies dezelfde rechtsgevolgen als het overlijden van de koning. De rechtsgevolgen die intreden zijn die rechtsgevolgen die in de Grondwet zijn vastgelegd over erfopvolging. Op het moment van de handtekening van de koning onder de akte, is de eerste in de lijn van de troonsopvolging direct koning.
In Nederland heeft tot nu toe vier keer een koning afstand gedaan van het koningschap, namelijk Willem I (1840), koningin Wilhelmina (1948), koningin Juliana (1980) en koningin Beatrix (2013). Al met al is abdiceren in Nederland helemaal niet vreemd. Eigenlijk verwachten we ook niet dat het staatshoofd tot zijn of haar dood op de troon blijft zitten.
In het Verenigd Koninkrijk
Over het Verenigd Koninkrijk hoor je vaak dat het daar niet mogelijk is om te abdiceren. Niets is minder waar, zo zullen trouwe kijkers van The Crown op Netflix wel weten. Hoewel de serie voor een groot deel fictie is, is het een en ander wel op waarheid gebaseerd. Het eerste seizoen van de serie laat zien hoe Koning Edward VIII wil trouwen met de Amerikaanse Wallis Simpson, die op dat moment al twee keer gescheiden was. Omdat de koning in Engeland het hoofd van de Anglicaanse kerk is, was dit volgens velen niet gepast. Voor het huwelijk moest (onder andere) het Britse parlement toestemming geven en die toestemming kwam er niet. Edward VII moest dus kiezen: Wallis of de kroon.
Uiteindelijk koos hij voor de liefde. In december 1936 tekende hij een ‘Instrument of Abdication’, waarin hij afstand deed van de troon. De dag later nam het parlement een speciale wet aan, ‘His Majesty’s Declaration of Abdication Act 1936’, waarmee de abdicatie erkent en geratificeerd werd. Hoewel de ‘Instrument of Abdication’ de dag ervoor al getekend werd, bleef Edward VII Koning tot het moment dat hij zelf de wet ondertekende. Het proces in het Verenigd Koninkrijk is dus iets formeler en uitgebreider dan in Nederland.
Daarmee werd zijn jongere broer (onverwacht) Koning George VI. George VI was de vader van de latere Koningin Elizabeth II. Toen Elizabeth werd geboren in 1926, had niemand gedacht dat ze ooit koningin zou worden. Immers: haar oom Edward werd koning, en zijn kinderen zouden na hem de troon bestijgen. De geschiedenis liep anders. De koningin die nooit koningin had moeten worden, werd het langst regerende staatshoofd van het land.
Met deze beslissing werd Edward de eerste, en tot zover de enige, Britse monarch die vrijwillig afstand deed van het koningschap, en pas de eerste die überhaupt afstand deed van de troon voor welke reden dan ook sinds 1399. Overigens bleven Wallis en Edward samen, tot Edward’s dood in 1972.
En dan nu de vraag: moet Koning Charles III dus ook koning blijven tot zijn dood? Nee, dat hoeft niet. Abdiceren in is in het Verenigd Koninkrijk juridisch mogelijk, maar deze mogelijkheid wordt in de regel niet gebruikt. Naar de traditie is blijft de koning op de troon, tot zijn dood. Maar wat als de koning bijvoorbeeld gaat dementeren? Dat is weer een heel ander verhaal – wellicht een onderwerp voor een volgend blogje.
