De rechter-commissaris krijgt een nieuwe, meer controlerende rol in het onderzoek in strafzaken. Hierdoor wordt zijn positie sterker. Momenteel wordt, in samenspraak met de Raad voor de rechtspraak, gewerkt aan een feitelijke en kwalitatieve versterking van het rechter-commissariaat. Dit blijkt uit een wetsvoorstel dat minister Hirsch Ballin van Justitie naar de Tweede kamer heeft gestuurd.
De officier van justitie behoudt de leiding over de opsporing en is verantwoordelijk voor de vervolging. De rechter-commissaris krijgt de taak toezicht te houden op het verloop van het onderzoek. Daarnaast kan hij op verzoek van de officier van justitie of de verdachte aanvullende onderzoekshandelingen verrichten tijdens het gehele vooronderzoek. Het gerechtelijk vooronderzoek, dat al in betekenis was afgenomen, wordt hiermee overbodig en kan worden afgeschaft. Dit verruimt de mogelijkheden voor de rechter-commissaris om in het vooronderzoek vooral ten aanzien van de rechtmatigheid van de opsporing een rol te spelen.
Een belangrijk gevolg van dit wetsvoorstel is dat de verdediging meer mogelijkheden krijgt om een bijdrage te leveren aan het vooronderzoek en daarop invloed uit te oefenen. Dit moet in combinatie met actiever optreden van de rechter-commissaris een evenwichtiger voorbereiding opleveren van de zaak die aan de zittingsrechter wordt voorgelegd. Een en ander zal naar verwachting ook leiden tot een voorspoediger behandeling van strafzaken op het onderzoek ter terechtzitting.
Het wetsvoorstel maakt deel uit van het project herziening van het Wetboek van Strafvordering. In voorstellen die nog zullen volgen, komen onder andere de regeling van de processtukken, de positie van de verdediging, en de regeling van de opsporingsbevoegdheden en dwangmiddelen aan de orde. Het is de bedoeling dat de voorstellen uiteindelijk, gelet op de samenhang, op één vaste datum in werking treden. Streefdatum daarvoor is medio 2011.
