Bestuursrechters die vroeg in een procedure met partijen de stand van zaken doorspreken, blijken vaker het geschil definitief op te lossen. Dit komt naar voren uit proefprojecten bij de bestuurssectoren van enkele rechtbanken waarbij de inzet was om binnen drie maanden contact te hebben met de indiener van het beroepschrift. Een regiezitting is daar geschikt voor maar daar maken bestuursrechters (nog) weinig gebruik van.
Daarom wil minister Hirsch Ballin van Justitie die werkwijze een meer verplichtend karakter geven. Hij bereidt daartoe een wetsvoorstel voor dat een actievere rol voor de bestuursrechter beoogt. Dit blijkt uit een brief die de bewindsman vandaag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd en waarin maatregelen staan om procedures te versnellen. Zowel voor woningbouw en infrastructuur, als voor kleinere bestuursrechtelijke geschillen is dat noodzakelijk.
De huidige aanpak van de bestuursrechter kenmerkt zich door het zogenaamde “zittingsgerichte werken”. Daarbij wordt niet of nauwelijks vooronderzoek gedaan, anders dan bestudering van het dossier. Deze werkwijze heeft als nadeel dat als op zitting blijkt dat er gaten zitten in bijvoorbeeld de bewijsvoering door het bestuur, de rechter niets anders kan doen dan de zaak aanhouden voor nader onderzoek of het besluit vernietigen. Met als gevolg dat meer tijd nodig is om de zaak af te wikkelen.
Door vroegtijdig een regiezitting te houden zal de rechter in veel bestuursrechtelijke zaken de afwikkeling van het geschil kunnen versnellen. Op een regiezitting kunnen rechters de geschilpunten inventariseren zodat duidelijk wordt hoe groot het juridische probleem is, en hoe de bewijslast moet worden verdeeld. Partijen weten dan waar ze aan toe zijn en wat op tafel moet komen om de rechter in staat te stellen de kwestie snel en definitief op te lossen.
Het wetsvoorstel zal de bestuursrechter ook meer ruimte geven voor belangenafweging. Nu volstaat hij in de meeste gevallen met vernietiging van een besluit als hij de burger in een procedure tegen bijvoorbeeld diens gemeente gelijk geeft. Straks krijgt de rechter meer mogelijkheden om door het treffen van een voorziening het geschil te beëindigen. Als bijvoorbeeld de aanleg van een weg slechts een kleine groep omwonenden treft, kan de bestuursrechter het publieke belang zwaarder laten wegen dan het private belang ondanks onvolkomenheden in het overheidsbesluit. Ter compensatie kan hij dan opdracht geven tot geluidswerende maatregelen of een schadevergoeding toekennen.
Tot slot wil de bewindsman de mogelijkheden tot proceskostenveroordeling verruimen. Een financiële sanctie moet voorkomen dat burgers lichtvaardig beroep instellen of voortzetten zonder een gedegen afweging te maken. Op dit moment kan een veroordeling in de kosten alleen als iemand duidelijk misbruik heeft gemaakt van het procesrecht.
