Uw schrijver nam weer eens de trein. Ook zonder vertraging was er tijd om de kranten door te nemen. Toenemend geweld tegen conducteurs trok de aandacht. Zou het spoorwegpersoneel zich daarom verstoppen? Nogal eens kunnen reizen zonder nader toezicht worden volbracht. De poorten staan open en zo kan het verleidelijk zijn om af te zien van een geldig vervoerbewijs. Daarmee scheppen de spoorwegen een deel van hun eigen probleem. Wie ruimte schept voor wangedrag kan verwachten dat er gebruik van wordt gemaakt.
Niet alle kaartjesknippers laten het er bij zitten. Al kunnen zij het tij maar ten dele keren, toch kan het goed voelen om een enkele keer recht te doen, hoeveel zwartrijders de dans ook ontspringen. Diep in ons allemaal huist de opgeheven wijsvinger. Conducteurs zijn ook mensen. De sanctietoepassing wordt ingezet zodra zich aftekent dat een geldig vervoerbewijs ontbreekt. De toon verstrakt, schakeringen van vermaning gaan nogal eens over in punitieve bejegening passend tegen veroordeelde misdadigers in het algemeen.
Parate sanctionering door minder heuse behandeling kan in zwartrijders vergelijkbare mechanismen op gang brengen: voor wat hoort wat. Dus wordt onaardig teruggedaan, met alle gevaren van dien. Niet altijd ontaardt dat in een handgemeen, al leert de geschiedenis dat zelfs een rechter er niet voor terugdeinsde haar onwelgevallig spoorwegpersoneel om de oren te slaan. (Zij zal in de tussentijd zijn bevorderd.)
Er is iets aan te doen. Maak van een zakelijk probleem geen persoonlijk conflict. De sanctie hoort in de boete te zitten, niet in de bejegening. Speel niet op de man (ad hominem) maar los de zaak op (ad rem). Kaartjesknippers, zwartrijders en zo veel anderen die anoniem met elkaar in aanraking komen zijn geen naasten die persoonlijke onmin op het spits moeten drijven, willen zij elkaar blijven begrijpen. Zij zijn anonieme medeburgers die met alle respect een zakelijke kwestie uit de wereld moeten helpen.
Goede manieren maken dat mogelijk. Wellevendheid is de wonderolie van de maatschappelijke omgang. Oprecht is het lang niet altijd, maar dat hoeft helemaal niet. Gelogen goede wensen doen het nogal eens beter dan waarachtige verwensingen. Ook hier is de eerste klap een daalder waard. Onverstoorbare vriendelijkheid vanaf het begin biedt persoonlijke onmin minder kans. Het zal niet altijd werken, toch kan het veel schelen.
Speel op een heel andere manier op de man. Gebruik de minst schadelijke middelen tot het gewenste resultaat: fortiter in re, suaviter in modo: “hard in de zaak, zacht in de aanpak”. Tegenwoordig heet een deel van die wijsheid subsidiariteit en eigenlijk ook proportionaliteit. Die gelden altijd, niet alleen in formaliteiten van recht en openbaar bestuur. Doe er iets mee, vanaf het allereerste begin, daarbij inbegrepen de mogelijkheid om de dingen gewoon te laten voor wat zij zijn.
Deze wijsheden gelden niet alleen op het spoor. Mensen zijn wel vaker verkeerd onderweg. Wangedrag of wat daarvoor doorgaat wordt graag paraat afgestraft, als ging het om een persoonlijke aanval. Klanten worden boos op advocaten, confrères verheffen hun stemmen tegen elkaar, collega’s maken elkaar achter ruggen om zwart en ga zo maar door. Zaken waarom het eigenlijk zou moeten gaan maken plaats voor persoonlijke vetes, redelijke oplossingen verdwijnen uit het zicht. (Advocaten: wat was ook alweer confraternaliteit?)
Binnen en buiten de trein gaat wellevendheid natuurlijk niet alle wangedrag uitbannen. Maar het helpt wel. Bedenk dat nogal wat tucht- en andere klachten tegen juristen en anderen over bejegening gaan. Klanten, collega’s en anderen zijn niet altijd aardig als zij hun zin niet krijgen. Soms moeten sancties worden toegepast, of moet er tenminste mee worden gedreigd. Laat het allemaal zakelijk blijven, hoe boos mensen ook kunnen worden. Houd het ad rem, dat doet betrokkenen goed en draagt bij aan de oplossing van het probleem.
Als er al een probleem is. Neem de trein: als alle kosten en opbrengsten worden meegerekend kan gratis openbaar vervoer goedkoper zijn. Kaartjesknippers zijn er niet meer en kunnen dus niet langer worden mishandeld. Wegverkeer wordt weer iets minder aantrekkelijk en zo kunnen ook nog minder doden en gewonden vallen.
Zo is er meer. Nogal wat misstanden verdwijnen als overbodige regels en verboden worden afgeschaft. Het zijn er nogal wat, ver voorbij de trein. Verboden van verdovende middelen veroorzaken misdaad en straf. En vooral: doden en gewonden, door criminalisering en nog veel meer misstanden door overbodige en gevaarlijke juridisering. Als in de trein is de pakkans klein genoeg om hasj- en ergere handel aantrekkelijk te maken. Illegaliteit drijft de prijzen op, de georganiseerde misdaad profiteert er van. Wie in de weg loopt heeft pech gehad.
Het is allemaal al lang bekend, hoe weinig er ook mee wordt gedaan. Voor vervoerbewijzen, verdovende middelen en nog veel meer moet gelden: lok geen misdaad uit, vanaf het begin, dan hoeft ook niet te worden gestraft. Proportionaliteit en subsidiariteit gelden overal en altijd. Pas dus op met punitiviteit, in het bijzondere geval maar ook in het algemeen. Blijf dus ook beleefd als u weer eens op zwartrijden en andere wandaden wordt betrapt. Wij zijn nog wel even onderweg.
