Spronken was een van de sprekers tijdens het Gerbrandydebat, op 23 oktober in Sociëteit De Witte in Den Haag, waar de vertrouwelijkheid van de advocatuur uitvoerig aan de orde kwam. Een advocaat uit de zaal viel haar bij: “Ik heb de vertrouwelijkheid juist nodig als ik aan waarheidsvinding wil doen,” zei hij. “Anders kan mijn cliënt niet vrijuit praten.”
De kwestie van de vertrouwelijkheid als kernwaarde van de advocatuur is actueel door een aantal zaken, zoals die van Box Consultants (de zaak-Castor). Het Openbaar Ministerie heeft inmiddels toegegeven het verschoningsrecht in die zaak te hebben geschonden door ruim 3.000 vertrouwelijke e-mails tussen Box en de advocaten van Stibbe te hebben gelezen.
Het bracht panellid Spronken tot de uitroep: “Het OM had hier moeten zitten.” Volgens de organiserende Nederlandse Orde van Advocaten was de portefeuillehouder verschoningsrecht van het OM, Michiel Zwinkels, ook uitgenodigd, maar was hij verhinderd.
Niet absoluut
Overigens is de geheimhouding niet absoluut. Als er mensenlevens op het spel staan, is de advocaat na raadpleging van de deken gerechtigd om een inbreuk te maken op de vertrouwelijkheid. Een advocaat uit de zaal vroeg zich af of dat bijvoorbeeld ook geldt voor de advocaat van de voortvluchtige Bretly Dorder. Deze man, wiens naam en foto door justitie is gepubliceerd, wordt verdacht van het doodschieten van een psychiater in Rotterdam en het neersteken van een man in Zutphen. Stel dat zijn advocaat weet waar Dorder zich schuilhoudt, moet de advocaat dan de politie inlichten, was de vraag. De panelleden Karin de Lange (advocaat bij Wladimiroff Advocaten en voorzitter van de Vereniging van Jonge Strafrechtadvocaten Nederland), Marianne Lochs (docent straf- en procesrecht aan de Universiteit Leiden) en Peter Hanenberg (voorzitter van het dekenberaad) waren het in grote lijnen eens: hier is de inbreuk op de vertrouwelijkheid niet toegestaan.
‘Het OM probeert aan de vertrouwelijkheid te knabbelen’ was de consensus op het podium en in de zaal. Reden voor de Amsterdamse deken Barbara Rumora-Scheltema om op te merken: “We preken hier vooral voor eigen parochie. We moeten het belang van vertrouwelijkheid juist uitleggen aan buitenstaanders.” Een andere advocaat liet weten dat ze zich ergert aan de “hordes advocaten die bij Op1 hun mening geven”. “Hoe verhoudt zich dat tot de vertrouwelijkheid?”, vroeg ze zich af.
Vertrouwelijkheid is morgen ook het thema van European Lawyers Day. Op een vraag vanuit de zaal hoe Nederland internationaal scoort als het gaat om het respecteren van de verschoningsrecht antwoordde Taru Spronken: ”Nederland is binnen Europa nummer 1 als het gaat om tappen, en ook bij de mogelijkheid om de uitkomsten daarvan als bewijs te gebruiken.” Marianne Lochs zie een gemengd beeld. “Het omgaan met de geheimhoudertelefoons – waarvan de opsporingsdiensten weten dat die in gebruik zijn bij advocaten – is in Nederland goed geregeld in vergelijking met andere landen.” Lochs nam het deels op voor het OM: “Het is voor hen niet altijd makkelijk om de vertrouwelijkheid te respecteren.”
Cameratoezicht
Zo mild was de zaal niet over het wetsvoorstel van de minister van Rechtsbescherming tot wijziging van de Penitentiaire beginselenwet. Volgens het voorstel, dat inmiddels in consultatie is gegaan, mogen gedetineerden in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) maximaal twee advocaten hebben. Ook komt er volgens dit plan cameratoezicht in spreekkamers van advocaten in penitentiaire inrichtingen. Een bewaarder kan, volgens het voorstel, inbreken in het gesprek als hij iets verdachts waarneemt. Advocaat Karin de Lange noemde dit een onverstandig plan; de bewaarder kan al optreden als een advocaat een papier tegen de ruit houdt, zodat de verdachte dit kan lezen. Marianne Lochs voerde aan dat cliënten door de recente schendingen van het verschoningsrecht bezorgd zijn over de vertrouwelijkheid van de contacten met de advocaat, en daarom vragen om brieven tegen de ruit te houden. Een advocaat uit de zaal merkte op dat een normale communicatie met de cliënt onmogelijk is als de bewaarders meekijken. “Bovendien ontgaat de bewaarder de context: die ziet alleen de lichaamstaal.”
Hoe dan ook zullen advocaten zeer zorgvuldig moeten kiezen wel communicatiemiddel ze gebruiken in de contacten met de cliënt. Velen geven de voorkeur aan e-mail, omdat de opsporingsdiensten dan kunnen weten dat een bericht afkomstig is van een advocaat en dus onder het verschoningsrecht valt. Datzelfde geldt voor gesprekken en tekstberichten met de gewone telefoon: ook dan ziet de politie de link met de advocaat. Maar wat doe je als je wantrouwige cliënt erop staat dat je met een cryptotelefoon (bijvoorbeeld PGP) communiceert? Als zo’n telefoon in beslag genomen wordt, ziet de politie niet direct dat daarmee is gecommuniceerd met een geheimhouder, en de recherche kan bij het uitlezen dus allerlei geprivilegieerde informatie tegenkomen. “Je moet je bewust zijn van de risico’s,” benadrukte Lochs.
Tijdens de borrel na afloop van het debat opperde een strafrechtadvocaat een praktische oplossing voor dit probleem: “Over gevoelige zaken mail of telefoneer ik niet met cliënten. Die zaken bespreek ik op kantoor.” Maar dat kan natuurlijk niet als de cliënt vastzit.
Kroongetuige
Naast de vertrouwelijkheid kwam ook de regeling voor de kroongetuigen aan de orde. Demissionair minister Dilan Yesilgöz kondigde aan dat afspraken met kroongetuigen strenger getoetst zullen worden. Op dit moment wordt alleen de kroongetuigeregeling gecontroleerd door de rechter-commissaris. In de toekomst zullen ook de civiele beschermingsovereenkomsten onafhankelijk worden getoetst. De Centrale Toetsingscommissie die het Openbaar Ministerie adviseert over het wel of niet in zee gaan met een kroongetuige is verbreed, en bestaat volledig uit mensen van buiten het OM.
Volgens advocaat Sander Janssen (Cleerdin & Hamer Advocaten), die in 2013 is gepromoveerd op de positie van de kroongetuige, heeft de minister hiermee een belangrijke draai gemaakt waarmee ze tegemoet komt aan de wensen van de advocatuur. Het ligt volgens Janssen voor de hand dat de rechter-commissaris een grotere rol krijgt bij de toetsing van afspraken met kroongetuigen. “Het is belangrijk dat iemand van buiten het OM ernaar kijkt.” De minister komt pas met een voorstel nadat de procureur-generaal bij de Hoge Raad zijn onderzoek naar de getuigenbescherming door het OM heeft afgerond.
Gisteren bracht de Universiteit Leiden een onderzoek naar buiten over de impact van de kroongetuige op de veiligheid en praktijkvoering van advocaten. Een van de aanbevelingen is om het bijstaan van kroongetuigen te normaliseren, zodat een advocaat die kroongetuigen bijstaat net zo veel respect krijgt als zijn vakgenoten. “Naarmate meer advocaten dit doen, komt minder de schijnwerper op die advocaten te staan,” meent Jan Crijns, hoogleraar straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden, en opsteller van het rapport.
Volgens Sander Janssen is het Marengo-proces overigens wel een exces. In relatie met die zaak werden al drie mensen geliquideerd: de broer van kroongetuige Nabil B., advocaat Derk Wiersum van deze kroongetuige en Peter R. de Vries, die functioneerde als vertrouwenspersoon van B. “Ik heb goede hoop dat dit een exces blijft,” zei Janssen over het extreme geweld in Marengo. “Ik spreek regelmatig boeven die dit ook allemaal veel te ver vinden gaan.”
