Minister Weerwind (voor Rechtsbescherming) stuurde zijn vernieuwde plannen voor het toezicht op de advocatuur op 29 juni naar de Tweede Kamer. De centrale toezichthouder OTA zal in meerderheid uit niet-advocaten bestaan en een nieuwe Benoemingsadviescommissie van niet-advocaten krijgt een grote vinger in de pap bij de benoeming van leden van die centrale toezichthouder. De dekens kunnen niet langer tuchtklachten indienen.
De OTA wordt binnen de advocatuur gepositioneerd, als een zelfstandig orgaan van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA), maar het bureau van de OTA is op geen enkele wijze verbonden met het bureau van de NOvA.
De 26 briefschrijvers, onder wie Jonathan Soeharno (De Brauw Blackstone Westbroek), Maurits Barendrecht (HiiL), Fred Hammerstein (voormalig vicepresident Hoge Raad) en Jeroen Kremers (voormalig lid van het College van Toezicht Advocatuur), zijn vooral kritisch op de positionering van de OTA binnen de Nederlandse Orde van Advocaten. “Positionering als orgaan van de NOvA brengt risico’s mee. Immers de algemene raad en het bureau van de NOvA hebben er (tot op heden) blijk van gegeven weinig oog te hebben voor de onafhankelijkheid van de toezichthouder ten opzichte van de NOvA en haar organen. Voorkomen moet worden dat de beoogde onafhankelijkheid weer wordt teruggedraaid dan wel in de praktijk niet uit de verf komt.”
Stichting
De briefschrijvers komen met een aantal alternatieven. “Om de onafhankelijkheid te borgen kan het bestuur van de OTA namens de NOvA een stichting in het leven roepen om daarbinnen het ondersteunend apparaat van de OTA op te tuigen, separaat van het bureau van de NOvA,” schrijven de prominenten. “Maar ook dan wordt dit wel een erg complex geheel. De NOvA verwordt tot een gekunstelde federatie van onderling onafhankelijke entiteiten. Dat is niet in het belang van het toezicht en niet in het belang van de NOvA zelf.”
Voor de hand liggend blijft volgens de briefschrijvers een op maat gemaakt zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) met eigen rechtspersoonlijkheid, dat onafhankelijk is van zowel de beroepsgroep als de Staat: “Het is positief dat de minister een ZBO niet ten principale afwijst. Met de vormgeving van de OTA als ZBO kunnen de bovenstaande risico’s worden ondervangen.”
Een andere mogelijkheid is het creëren van een zelfstandige rechtspersoon die onafhankelijk is van de NOvA, met een eigen bureau dat geen deel uitmaakt van het bureau van de NOvA en een eigen begroting die geen deel uitmaakt van de NOvA-begroting. Tegelijk zou gewaarborgd moeten worden dat de minister geen onoirbare invloed kan uitoefenen op deze toezichthouder binnen de advocatuur, aldus de prominenten.
De opstellers van de brief zijn ook kritisch op de benoemingsprocedure van de bestuurders van de OTA. Die worden in het plan van de minister benoemd en ontslagen door de algemene raad van de NOvA. “Weliswaar is er een enkelvoudige voordracht door een externe benoemingsadviescommissie, maar door een voorgedragen kandidaat niet te benoemen kan de algemene raad een nieuwe voordracht afdwingen en zo toch feitelijk betrokken zijn in de selectie van bestuurders,” betogen de briefschrijvers. “Dit leidt er toch weer toe dat de beroepsgroep de eigen toezichthouders selecteert.”
Zwaar gremium
De briefschrijvers vinden het, om onafhankelijkheid te waarborgen, essentieel om benoeming en ontslag neer te leggen bij de nieuw te vormen interne toezichthouder (een college van toezicht). “Dat moet een serieus en zwaar gremium worden.”
De prominenten reageren instemmend op het voornemen van de minister om toezicht en klachtbehandeling onder te brengen bij één orgaan: de OTA. “De opzet van het centrale loket biedt veel potentie; niet in de laatste plaats vanwege de mogelijkheid uit de stroom van klachten, voor het toezicht relevante trends en signalen te detecteren.”
Er wordt wel een kanttekening geplaatst bij het verdwijnen van de bevoegdheid van de dekens om een bezwaar in te dienen tegen disfunctionerende advocaten: “Het dekenbezwaar is op dit moment, als effectief instrument tegen niet-functionerende advocaten, een zwaartepunt in het toezicht. Als voorzitter van de lokale orden horen en zien dekens nu eenmaal veel. Overheveling van het dekenbezwaar naar de OTA mag niet ten koste gaan van de effectiviteit. Tenminste moet de deken bijvoorbeeld een signaal kunnen afgeven bij de OTA waar de OTA niet ongemotiveerd aan voorbij kan gaan.”
Dat de behandeling van klachten, na melding bij de OTA, gebeurd door de lokale dekens, betekent dat een deel van de uitvoering van het toezicht de facto bij lokale orden terechtkomt. Daarvoor is volgens de briefschrijvers adequate ondersteuning nodig.
Kwartiermaker
Om de overgang naar het nieuwe toezichtsmodel goed te laten verlopen, pleiten de briefschrijvers voor de benoeming van een kwartiermaker door de minister. “Uiteraard is het aan het dekenberaad om het voortouw te nemen bij de voorbereiding van de nieuwe, landelijke toezichthouder,” staat in de brief. “De dekens zijn nu verantwoordelijk voor het toezicht. Dat zullen zij blijven totdat de OTA er is. De dekens hebben verstand van toezicht en hebben zich voorstander getoond van het nieuwe model. Maar voor de financiering van hun toezicht zijn zij in zekere mate afhankelijk van de NOvA en dat blijft zo tijdens de transitie.”
Die afhankelijkheid heeft volgens de briefschrijvers tot conflicten en gebrek aan voortgang geleid, en er moet volgens hen rekening mee worden gehouden dat dat zich zal blijven voordoen, “met alle risico’s van dien op hiaten en ongelukken in het lopende toezicht.” In de brief wordt daarom gepleit voor een de benoeming op korte termijn van een kwartiermaker van gezag die periodiek rapporteert over de voortgang. “Uiteraard wordt deze aangesteld niet door een orgaan dat zelf onderdeel is van de hervorming, maar door de minister.”
Volgens de brief is het de hoogste tijd deze hervorming in gang te zetten. “Het toezicht loopt achter bij dat in andere sectoren en in andere landen. Zonder vaart te maken met hervorming zijn er risico’s op hiaten en ongelukken in het lopende toezicht.” In oktober vorig jaar gaven de prominenten ook hun mening over het advocatentoezicht.
Of minister Weerwind door zal gaan met de voortgang van het toezichtsdossier is nog ongewis omdat het kabinet demissionair is. Vermoedelijk besluit de Kamercommissie Justitie en Veiligheid op 7 september welke onderwerpen in de portefeuille van Weerwind controversieel worden verklaard.
De brief is ondertekend door prof. mr. dr. Maurits Barendrecht, mr. Alexandra Bitlloch, mr. Diana van Everdingen, mr. drs. Gerben Everts RA, mr. Henk de Groot, mr. Jan Ernst de Groot, mr. dr. Fred Hammerstein, mr. Evert Jan Henrichs, mr. Sietze Hepkema, mr. Jaap de Keijzer, dr. Jeroen Kremers, mr. Till Kressin, mr. Frederieke Leeflang, mr. Marnix Leijten, mr. drs. Peter van der Meij, prof. dr. Leen Paape, prof. dr. mr. Marcel Pheijffer, prof. mr. dr. Dirk Schoenmaker, mr. Paul Sliepenbeek, prof. dr. mr. Jonathan Soeharno, prof. mr. dr. Ianika Tzankova, drs. Albert Visscher, mr. Hermine Voûte, prof. mr. dr. Femke de Vries, prof. mr. dr. Jaap Winter en mr. Jan de Wit.
2023-08-29 Brief over nadere uitwerking versterking toezicht advocatuur
