Het is alweer even terug maar toch blijven beelden van Zembla hangen. 31 januari jl. ging het weer eens over het Openbaar Ministerie. Wij kennen de verhalen al. Nu werd een groter publiek deelgenoot gemaakt van de problemen, uiteenlopend van fatale vormfouten tot valse veroordelingen. Ook super-p.-g. Brouwer kwam aan het woord: zo vaak kwam het allemaal niet voor, die paar misschien niet helemaal goed presterende officieren moesten niet op de mestkar worden gehesen en met cursussen, coaching en kwaliteitsbewaking zouden de problemen te lijf worden gegaan.
Daar gaan we weer, denkt de lezer, weer zo’n zuur stukje over wat er mis is in de rechtspleging, van die Kaptein in eigen badkuip. – Dit keer toch (weer eens) niet. Bovendien had uw columnist dan beter over het zwarte gat van Chipshol kunnen schrijven, bijvoorbeeld over de in ieder geval in die zaken liegende rechter Westenberg en de Raad voor de Rechtspraak die hem tot in het bittere einde terzijde heeft gestaan, in ieder geval ten koste van minimaal anderhalve ton belastinggeld aan advocatenkosten (zie voor nog meer angstwekkends bijvoorbeeld het stuk van Slagter in de NJB van 15 januari jl., maar dat had u natuurlijk al gezien).
Wat is nu juist het opbouwende van deze bijdrage? Een oplossing voor het probleem van de vormverzuimen! Als volgt.
Vormfouten mogen niet worden gemaakt. Tapverslagen moeten worden vernietigd en nog veel meer. Toch gaat het wel eens mis, overigens vaker dan nodig is. Tenminste, daar begint het op te lijken. Er zijn dus tenminste twee vragen: 1. Wat is vormverzuim? 2. Hoe dienen vormverzuimen te worden gesanctioneerd?
1. is hier niet aan de orde, al rijst wel eens de indruk dat officieren van justitie zich in hun strijd tegen de misdaad door “die lastige regels en regeltjes” voelen gehinderd. Dat zal wel, dat zij dat voelen, maar daar ligt niet het probleem van de misdaadbestrijding. Dat heeft meer te maken met (bijvoorbeeld) gebrekkig recherchewerk.
Het gaat om punt 2.: wat te doen als het fout is gegaan? Niet alles tegelijk, is als bekend het devies sinds de Zwolsman-arresten en vervolgens art. 359a Sv. Nogal eens doet de rechter niets, soms volgt een lichtere straf “om de schade goed te maken” of zoiets, onrechtmatig bewijs kan nog steeds worden uitgesloten en als de fout de zaak overstijgt of erger dan kan niet-ontvankelijkheid het antwoord zijn.
Dit regime is om twee redenen onbevredigend. Vormverzuimen blijven nogal eens zonder enig gevolg en als wél wordt gesanctioneerd dan leidt dat tot minder of geen straf voor misschien toch wel echt strafwaardige verdachten.
Het systeem van art. 359a Sv. is nog steeds dat van weleer: als de overheid fouten maakt, dan wordt diezelfde overheid daarvoor gestraft, door haar het recht op straf tegen verdachten te ontnemen. In uiterste consequentie: No fair trial? Then no trial at all. Dat lijkt logisch maar toch is het onbevredigend. Niet alleen omdat mogelijk schuldigen en strafwaardigen de dans ontspringen, maar ook omdat diezelfde overheid zich van strafverminderingen en niet-ontvankelijkheden als sancties niets lijkt aan te trekken. “Pech, volgende keer beter” is de voor de hand liggende reactie van officieren van justitie.
Bovendien kan de burgerij er niet blij mee zijn. Die heeft niets misdaan maar moet er toch op kunnen rekenen dat (met) misdaad indien mogelijk wordt afgerekend. Ook daarin is het geldende stelsel onbevredigend.
Waar gaat het nu werkelijk om. Sanctionering van vormverzuimen moet in ieder geval tot doel hebben dat a. justitie zich (nog) netter gaat gedragen en b. dat mogelijke schade bij verdachten en andere betrokkenen wordt goedgemaakt.Gedragsverbetering is alleen te bereiken door ambtenaren, van politieagenten tot en met procureurs-generaal, individueel op hun fouten af te rekenen. Anders gebeurt er nooit iets. Bovendien blijkt daaruit consistentie: we pakken niet alleen gewone mensen aan, ook onze eigen ambtenaren, als zij zich echt misdragen. Uiterste consequentie kan ontslag zijn: willens en wetens een loopje willen nemen met de regels is meer iets voor mensen die in de rechtspleging niet thuishoren.
Schadevergoeding voor gedupeerden is een ander verhaal. Schade door verkeerde aanhoudingen en erger moet ruimhartig worden vergoed. Overigens is de ernst van vormfouten niet altijd evenredig aan de geleden schade. Bijvoorbeeld: wat was de werkelijke schade voor de Hells Angels als gevolg van niet-vernietigen van tapverslagen in hun zaak? Interessante kwestie, vooral als dergelijke tapverslagen niets bijdragen aan bewijs.
Schadevergoeding moet niet zijn: minder straf. Straf moet alleen worden bepaald door de ernst van het feit en de mate van schuld, alles binnen wettelijke perken. Schade door vormfouten goed maken door minder of geen straf te bieden is dan ook op zijn best een appels en perenverhaal.
Dus: maak een einde aan de halfslachtigheid en ondoelmatigheid van art. 359a Sv. en vervang die regeling door aanpak van verkeerde ambtenaren en schadevergoeding voor gedupeerden. Het kan. Sterker nog: strikt genomen is er niet meer voor nodig dan doorhaling van dat vermaledijde art. 359a Sv. Juridische kaders voor de “nieuwe” aanpak zijn er immers al. Nu moeten ze ook in gebruik worden genomen.
NB. Dit verhaal gaat natuurlijk niet op als vormfouten gevolgen kunnen hebben voor de kwaliteit van bewijsmateriaal. Zaanse verhoormethoden en andere misstanden, bijvoorbeeld in zedenzaken, kunnen leiden tot twijfels aan telasteleggingen op grond van ontoelaatbare procedures in de “totstandkoming” van de feiten van het geval volgens het Openbaar Ministerie. Maar dan gaat het niet om vormverzuimen. Onvoldoende bewijs is een andere zaak, die overigens ook nog wel aandacht verdient. Te veel mensen zaten en zitten vast zonder wettig en overtuigend bewijs. Ook dat liet Zembla helaas goed zien.
