Kaak en Broekhuizen zijn samen belast met het toezichtsdossier. De algemene raad wil een toelichting geven op zijn visie van 10 maart over de wenselijkheid van versterking van het toezicht op de advocatuur, in de aanloop naar de vernieuwde plannen van minister Weerwind.
Op dit moment oefenen elf lokale dekens het toezicht uit. Daaronder valt het controleren van de naleving door advocaten van de verplichtingen die voortvloeien uit de Advocatenwet en de Wet witwassen en financiering van terrorisme (Wwft). Dit kan bestuursrechtelijk worden gehandhaafd. Daarnaast is de lokale deken belast met de klachtbehandeling: deze wordt tuchtrechtelijk gehandhaafd.
De minister heeft in zijn contourenbrief van 26 september 2022 bekendgemaakt dat hij een centrale toezichthouder voor de advocatuur wil instellen: de Landelijke Toezichthouder Advocatuur (LTA). Die gaat het bestuursrechtelijk toezicht doen en kan de lokale toezichthouders benoemen en aansturen. De vraag is dan wie verantwoordelijk wordt voor de klachtbehandeling.
Stelselwijziging
Bestuursrechtelijk toezicht en klachtbehandeling zijn nu feitelijk in één hand. ”De dekens doen de klachtbehandeling goed”, verklaart Kaak. Als de klachtbehandeling wordt weggehaald bij de dekens, is dat een stelselwijziging, menen Kaak en Broekhuizen. “Het verandert de historische rol van de dekens, en heeft bredere gevolgen voor het functioneren van de landelijke en lokale ordes. Zoiets moet je zorgvuldig doen en met voldoende draagvlak.” Broekhuizen zegt dat het niet zorgvuldig is om een dergelijke stelselwijziging te regelen over de band van een wetswijziging, waarmee de minister vooral het bestuursrechtelijke toezicht anders wil regelen. “Maar dit laat onverlet dat in iedere uitkomst waar de minister voor kiest, de signaalfunctie – die voortvloeit uit klachten – behouden moet blijven.”
Susan Kaak (Ventoux Advocaten), gespecialiseerd in intellectueel eigendom, noemt het toezichtdossier belangrijk en omvangrijk. “We vonden dat we binnen de algemene raad met twee mensen op dit dossier moeten zitten”, zegt ze. Ze is daarom blij met de komst van Jan Broekhuizen (Kennedy Van der Laan) in november 2022. Broekhuizen houdt zich in zijn praktijk al vijfentwintig jaar bezig met financieel toezicht, en heeft over de regulering een rechtsfilosofisch proefschrift getiteld ‘Values in financial regulation’ geschreven, waarop hij in 2021 promoveerde bij Pauline Westerman aan de Rijksuniversiteit Groningen. Toen er vervolgens een vacature kwam in de algemene raad, wees de algemeen secretaris hem daarop, omdat Broekhuizen enkele jaren eerder zijn interesse voor lidmaatschap van de algemene raad had kenbaar gemaakt. Broekhuizen solliciteerde, en hij werd het.
Witwassen
De versterking van het toezicht is, ook volgens de algemene raad, nodig als uitvloeisel van de eerdere hervorming van het stelsel in 2015, toen de dekens ingevolge de Wet Positie en Toezicht Advocatuur (Wpta) ook toezichthouders werden en bestuurlijk konden handhaven. De evaluatie van de wet werd uitgevoerd door onderzoeksbureau Pro Facto, dat in zijn eindrapport in 2020 onder meer de aanbeveling deed dat toezicht en klachtbehandeling in één hand moeten blijven. Ook moest het bestuursrechtelijk toezicht uniformer en efficiënter worden, door dit centraal te regelen. De ministers Dekker en Weerwind hebben die aanbevelingen omarmd, en de roep om steviger toezicht op de advocatuur werd nog sterker na de affaires rond Pels Rijcken en Youssef T.
Ook het toezicht op basis van de Wwft noopt tot versterking van het toezicht. “Dit vereist een type toezicht dat op bepaalde kantoren anders moet dan op andere kantoren”, verklaart Broekhuizen.
Kaak legt uit dat de algemene raad na de contourenbrief van de minister van september 2022 in gesprek gegaan is gegaan met zo’n beetje alle geledingen binnen de balie. “We hebben gesproken met het College van Afgevaardigden, het College van Toezicht, grote kantoren, sociaal advocatuur, de dekens, kortom de stakeholders.”
Op 10 maart van dit jaar publiceerde de algemene raad de eigen zienswijze, waarin de raad zich keert tegen de keuze om de klachtbehandeling onder te brengen bij de LTA. Een ander belangrijk element van de zienswijze: “Begin met het bestuursrechtelijk toezicht en kijk later welke stappen we kunnen zetten in de klachtbehandeling.”
De LTA krijgt een cruciale rol in het nieuwe toezichtmodel. Eerst stelden jullie dat er alleen advocaten in mogen zitten, nu vinden jullie een minderheid van niet-advocaten ook een optie. Waarom die koerswijziging?
Broekhuizen: “We zijn in gesprek gegaan met allerlei stakeholders binnen de balie en hebben ook geluisterd naar de maatschappelijke roep om de luiken verder open te zetten. Om een blik van buiten toe te laten dus. Een andere belangrijke reden is de specialisatie van de mensen die je kunt benoemen in het bestuur van de LTA. We hebben te maken met de Wwft en straks ook de sanctieregelgeving en dat vergt expertise. Het kan prettig zijn om in het bestuur van zo’n toezichthouder mensen te hebben met bijvoorbeeld financiële expertise, of ervaring op het terrein van toezichthouden als vak.”
Het College van Toezicht was ook voorstander van niet-advocaten in de LTA. Speelde dat een rol voor jullie?
Broekhuizen: “Nee, we hebben onze visie zelfstandig ontwikkeld.”
Kaak: “Wij gaan heel erg uit van de bijzondere positie die de advocaat heeft in de rechtsstaat. Het allerbelangrijkste is de onafhankelijkheid van de advocaat. Dat is van belang voor de rechtzoekende én voor de advocaat.”
De toezichthouders zelf, mogen dat ook niet-advocaten zijn?
Broekhuizen: “Ja. Het uitvoerend toezicht kan worden uitgevoerd door mensen in dienst van de LTA die, bijvoorbeeld, lokaal zijn ingebed. Dat kunnen advocaten zijn, maar ook niet-advocaten. Dat gebeurt nu ook al. De dekens schakelen nu bij specifieke onderzoeken ook medewerkers van de Unit Financieel Toezicht Advocatuur in vanwege hun financiële expertise.”
Mogen lokale toezichthouders in dossiers kijken?
Broekhuizen: “Ja, waarbij geldt dat de toezichthouder gebonden moet zijn aan de wettelijke geheimhouding en verschoning. Dat is nu zo, en het moet straks bij de LTA ook wettelijk goed geregeld zijn. Dat is belangrijk voor de functie die de advocatuur vervult in de rechtsstaat en moet daarom wettelijk geborgd worden.”
De minister stelt in zijn contourenbrief van september 2022 voor een ‘blik van buiten’ te benoemen, een soort college van toezicht op het LTA. Een goed idee?
Kaak: “Als je niet-advocaten hebt in het LTA-bestuur, heb je de blik van buiten niet meer nodig. Een blik van buiten is trouwens ook een extra kostenpost voor de advocatuur.”
Broekhuizen: “Als die blik van buiten er komt, kan die een belangrijke rol spelen bij het beoordelen van de doelmatigheid van de LTA-begroting. Er zijn zeker zinvolle taken voor een blik van buiten.”
Kaak: “Maar als het niet nodig is…”
Door wie wordt de LTA benoemd, wat jullie betreft?
Broekhuizen: “Een benoemingsadviescommissie of de blik van buiten doet de voordracht. Als de LTA binnen de NOvA wordt gepositioneerd, stellen wij voor dat de algemene raad formeel de benoeming doet. Het College van Afgevaardigden wordt geconsulteerd. Dit samenspel is een manier om een governance te creëren die tegemoetkomt aan het bezwaar dat de 54 leden van het CvA – tevens onder toezicht gestelden – anders de eigen toezichthouder selecteren en benoemen.”
Kaak: “In onze zienswijze is de LTA een onafhankelijk, eigenstandig, orgaan binnen de publiekrechtelijke beroepsorganisatie NOvA. Die eigenstandigheid gaat over geld, maar dus ook over benoeming van bestuurders.”
Stel dat je dat zuiver doet, maar het bordje NOvA staat op de deur van de LTA, welke indruk wekt dat naar buiten toe?
Broekhuizen: “Percepties zijn niet onbelangrijk. Maar de rechtsstatelijke inbedding van de advocatuur is belangrijker. Het gaat om fundamentele zaken.”
Snapt het publiek dat?
Kaak: “Het publiek is erbij gebaat dat de advocatuur onafhankelijk van de Staat opereert. De rechtzoekende die een conflict met de overheid heeft, moet niet het gevoel hebben dat de overheid via een achterdeur in zijn dossier kan meekijken. Dat belang is niet te vergelijken met perceptie. Bij de vormgeving van de LTA kan ook aandacht komen voor perceptie. Bijvoorbeeld in de keuze voor huisvesting. Zet de LTA niet in de Monarch Tower in Den Haag (waar ook het bureau van de NOvA zetelt, red.) maar ergens anders in het land.”
De eigenstandigheid van de LTA gaat verder dan perceptie, vult Broekhuizen aan. “Zorg dat de LTA zelf personeel kan aannemen, aansturen en ontslaan. Zorg dat de LTA zelf verantwoordelijk is voor de eigen financiën.”
Jullie hebben zelf het initiatief genomen tot dit gesprek. Waarom? Advocaten kunnen op de site van de NOvA lezen wat jullie standpunt is.
Kaak: “De rechtzoekende en de advocaat hebben recht op goed toezicht. Maar er is veel onwetendheid over. Veel advocaten zijn nog onvoldoende geïnformeerd over de visie en inzet van de algemene raad namens de beroepsgroep.”
Broekhuizen: “We willen transparant zijn over hoe we met dit proces omgaan, en toelichten welke keuzes de algemene raad heeft gemaakt. Zo willen we onszelf ook toetsbaar maken.”
Wanneer zijn jullie tevreden met de brief van de minister, die naar verwachting komt in de eerste helft van juni?
Broekhuizen: “Er ontstaat binnen de beroepsgroep steeds meer consensus over belangrijke elementen van dit thema. Ik hoop dat de brief van de minister ons op de best mogelijke manier positioneert om gezamenlijk verdere stappen te zetten op weg naar de nieuwe landelijke toezichthouder, en daar heb ik alle vertrouwen in.”
Kaak: “We zitten allemaal te wachten.”
