Eindelijk gebeurt waar ik al heel lang op zit te wachten: de rechters nemen het initiatief om de kwaliteit van de afhandeling van zaken zelf te verbeteren. Niet dat er de afgelopen tien jaar niks gebeurd is: integendeel. Het bestuursrecht kreeg de Nieuwe Zaakbehandeling, de comparitie na antwoord en na aanbrengen in hoger beroep waren allemaal initiatieven om de kwaliteit en de geloofwaardigheid van de rechtspraak te verbeteren. Maar nu hebben de strafrechters professionele standaarden geformuleerd die er kort gezegd op neer komen dat de rechters baas in eigen zaak worden. Er worden ook niet meer van die belachelijk lange zittingsdagen en overvolle zittingsagenda’s geaccepteerd. Ik kan me nog goed herinneren dat zuchtend en met schouderophalen werd geaccepteerd dat zittingen doorgingen tot in de avond, en er daarna nog haastig geraadkamerd moest worden.
De kantonrechters van Amsterdam waren bang dat ze geen baas in eigen zaak meer zouden zijn. Ze vreesden dat de nieuwe digitale procedure hen standaardisering en bureaucratisering op zou dringen. Ze stuurden een open brief aan het Nederlands Juristenblad om hun zorgen bekend te maken. Inmiddels weten ze beter. Op verzoek van het Landelijk Overleg Vakinhoud van de civiele en kantonrechters heb ik een demo gegeven van KeI (Kwaliteit en Innovatie) Civiel, de digitale civiele procedure die ik met een team aan het bouwen ben. Die demo heeft de kantonrechters overtuigd dat de digitale procedure de sterkere regierol van de civiele rechter prima ondersteunt. Alles dat nodig is om baas in eigen zaak te kunnen zijn zit erin. Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat de individuele rechter als een kleine zelfstandige alles in eigen zaak zelf moet doen. Een gerecht of een team kan zelf besluiten om routinetaken uit te voeren in een regieteam. Er is een landelijk procesreglement dat voor gelijke behandeling in gelijke gevallen moet zorgen.
Ik heb nog wel een appeltje te schillen met mijn collega-kantonrechters te Amsterdam. Een klein feitenonderzoekje in de vorm van een demo van KeI Civiel was genoeg geweest om de ongerustheid weg te nemen. Die open brief had daarmee achterwege kunnen blijven. Zo’n brief is koren op de molen van wie wil denken dat KeI weer zo’n mislukt IT-project is.
Wat maakt trouwens dat een IT-project is mislukt? In de publieke opinie is de mislukking al een feit wanneer het budget niet toereikend blijkt of de oorspronkelijke opleverdatum niet gehaald wordt. Met zo’n maatstaf zijn alle IT-projecten een mislukking, en dat hebben ze gemeen met de meeste bouwprojecten. In de parlementaire enquête van de commissie-Elias kwam naar voren dat je een project pas als mislukt kunt beschouwen wanneer de opgeleverde functionaliteit niet gebruikt wordt.
De digitalisering van de rechtspraak vordert gestaag. In strafzaken zijn er digitale dossiers, bij diverse vormen van toezicht is er digitale communicatie, en alle gerechten werken inmiddels met de nieuwe digitale procedure voor asiel- en bewaringszaken. Die functionaliteit wordt dus al gebruikt.
