De nieuwe Advocatenwet (Wpta) bestaat op 1 januari a.s. 5 jaar. Tijd voor de evaluatie die in de slotbepaling van het wetsvoorstel al is aangekondigd. De NOvA heeft niet op het ministerie van J&V gewacht, maar zelf het initiatief genomen. De introspectie is uitgevoerd door een werkgroep van toezichtexperts. De aanbevelingen hebben de Algemene Raad gebracht tot het uitbrengen van een position paper.
De nieuwe Advocatenwet stond in het teken van versterking van het toezicht. Daaraan is strijd voorafgegaan. De toenmalig staatssecretaris wilde de balie onder staatstoezicht plaatsen. Dat onheil kon op het laatst worden afgewend. De Orde mocht zijn eigen toezicht organiseren. En heeft dat met verve gedaan.
Zo lovend wordt het natuurlijk niet verwoord in het paper, maar de terugblik is zeker niet negatief:
“Vooropgesteld kan worden dat het toezicht op de advocatuur vanaf de inwerkingtreding van de Wpta is gemoderniseerd en geprofessionaliseerd. Met de Wpta zijn substantiële stappen gezet om tot een evenwichtig stelsel te komen dat voldoet aan de eisen van onafhankelijkheid, transparantie, uniformiteit en effectiviteit.”
Dat dit dynamische proces, ook na vijf jaar, nog niet voltooid is en verdere stappen nodig zijn is logisch en geen reden tot ongerustheid. Maar de stappen die het paper voorstaat zijn heel ingrijpend. Meer centralisatie en meer controle, ten koste van de autonomie van de lokale orde. Kort samengevat: de deken wordt straks niet meer door zijn orde gekozen, maar door een nog nader te bepalen gremium benoemd, op voordracht van de orde. Die is niet bindend. De lokale orde gaat ook niet meer over zijn eigen begroting. Het lijkt de logica van bestuurskundigen, niet die van togadragers. Een synthese tussen beide werelden is mogelijk en kan vruchtbaar zijn, maar hier raakt de balans zoek.
Het toezicht wordt gedaan – moet worden gedaan – door advocaten. Door een deken die door die advocaten uit hun midden wordt gekozen. Die de dilemma’s van de weerbarstige praktijk kent omdat hij er zelf als advocaat middenin heeft gestaan en straks weer zal staan. Raadgever kan zijn. En het gezicht van de balie. De balie kan verbinden. Een balie van integere professionals, die wil dat een deken tegen degenen die dat niet willen of kunnen zijn, krachtig optreedt. Deze taak aan hun deken toevertrouwen. Aldus ook de evaluatie die destijds aan de Wpta vooraf ging: het pleidooi van Arthur Docters van Leeuwen destijds – voor de lokale deken als spil van het toezicht. En van zijn balie. Want dat laatste is voor goed toezicht essentieel.
Raadgever, vriend van de balie? Dat is de ‘preciezen’ in toezichtsland een gruwel. En gekozen door degenen op wie hij toezicht moet houden? Politiek niet te verkopen, niet meer van deze tijd. In het paper zal men tevergeefs zoeken naar argumenten, naar empirische gegevens waaruit blijkt dat een gekozen deken een risico zou zijn. Als je er wat langer over nadenkt, is het dan niet raar dat wij in Nederland steeds meer toezichthouders optuigen, en deze ‘vierde macht’ uitrusten met steeds verdergaande bevoegdheden, waarmee zij vrije beroepsbeoefenaren en bedrijven kunnen maken of breken, zonder dat die toezichthouders – of hooguit heel indirect – democratisch zijn gelegitimeerd, en door niemand worden gecontroleerd, behalve marginaal door de bestuursrechter?
En de lokale deken. Die gaat met het oog op zijn herverkiezing wegkijken als hij moet ingrijpen. Zou het werkelijk? Zo’n deken is geen knip voor de neus waard. Het huidige systeem biedt voldoende mogelijkheden tot ingrijpen, mocht zoiets onwaarschijnlijks zich ooit voordoen. En als het paper dat kennelijk voor mogelijk houdt, wat voor boodschap geef je dan aan de buitenwereld over het geloof en vertrouwen in het eigen toezicht?
Ter ‘rechtvaardiging’ voor de afschaffing van de gekozen deken wordt erop gewezen dat op de jaarvergaderingen toch niemand komt en die verkiezing een wassen neus zou zijn. De opkomst bij de Statenverkiezingen is laag, maar dan de schaffen we die verkiezingen toch ook niet zomaar af? De NOvA heeft al enige jaren geleden de landelijke jaarvergadering afgeschaft. Drie- tot vierhonderd deelnemers kun je weinig vinden, maar het was wel een kern van betrokken advocaten die daar verzameld was. Die van zich liet horen. Altijd in aanwezigheid van de minister of staatssecretaris. Er waren panels, uitspraken en dekenredes die de pers haalden. Achter de schermen overleggen, het zal zeker nuttig zijn, maar met zo weinig zelfbewustzijn en uitstraling is het niet gek dat er over je heen wordt gelopen – zoals bijvoorbeeld in het dossier gefinancierde rechtsbijstand – en advocaten door de politiek en samenleving worden gemarginaliseerd.
Je kunt dit afdoen als nostalgie. Dat we ons erbij moeten neerleggen dat in deze tijd van individualisering, advocaten hardwerkende Nederlanders zijn als alle anderen dienstverleners. Maar dat is niet wat ik zie bij balies in de ons omringende landen, die ik in de afgelopen jaren heb mogen bezoeken. De opkomst bij vergaderingen en evenementen is daar groot. Daar wordt niet getwijfeld aan het eigen imago en wordt breed en luidruchtig uitgedragen dat advocaten een onmisbare schakel in de rechtsstaat vormen. Het is verontrustend dat men bij de NOvA het gebrek aan engagement niet erg lijkt te vinden. De balie is daar ook zelf bij. Te druk. Boeit niet. Iets wat anderen maar moeten doen, die daar meer aardigheid in hebben.
De NOvA heeft daarom het paper alvast maar aan het ministerie gestuurd, zonder eerst het College van Afgevaardigden te vragen wat zij hiervan vindt. Volgens mij is deze vlucht naar voren gewoon in strijd is met artikel 28 van de Advocatenwet. Maar ik vind dit gebrek aan zorgvuldigheid bovenal ook zo niet des advocaats. Meer iets voor de huidige bewoner van Downing Street. Misschien vertegenwoordig ik een minderheidsstandpunt en heeft de lokale balie zijn beste tijd gehad, maar mogen wij over onze toekomst als balie zelf beslissen, na een behoorlijk debat? Er staan overigens ook goede ideeën in het paper. Ik hoop dat het College van Afgevaardigden nu zo krachtig reageert als twee weken geleden de moeder der parlementen dat heeft gedaan. Order, order!
