De footprint van de advocaat: bijenkorven op het dak en bomenplant na vrijspraak

De International Bar Association heeft advocaten en beroepsorganisaties in een Climate Crisis Statement opgeroepen hun verantwoordelijkheid te nemen in de klimaatcrisis. Wat vinden advocaten in Nederland van deze oproep en hoe klimaatbewust zijn ze al? “De Nederlandse Orde van Advocaten zou hier een proactieve rol kunnen vervullen.”

De IBA, waarbij zo’n 200 advocatenorganisaties zijn aangesloten, roept advocaten op hun verantwoordelijkheid te nemen, bijvoorbeeld door zich klimaatbewust op te stellen in hun dagelijkse praktijk, cliënten te wijzen op risico’s bij activiteiten die een negatieve invloed hebben op het klimaat en hun diensten pro bono aan te bieden aan slachtoffers van de klimaatcrisis. Ook dringt de IBA er bij leden op aan om waar mogelijk hun eigen footprint te verminderen.

VN-doelstellingen

“De oproep van de IBA is goed getimed”, vindt Jeroen Ouwehand, senior partner en maatschapsvoorzitter van Clifford Chance wereldwijd. Zijn kantoor leverde als lid van de IBA Business and Human Rights Committee input aan het Climate Crisis Statement. “Door de coronacrisis zijn veel mensen aan het nadenken hoe het anders moet met het milieu.”

Zowel in zijn dienstverlening als bedrijfsvoering heeft Clifford Chance (32 vestigingen in 22 landen) al jaren veel aandacht voor duurzaamheid. Het kantoor is toonaangevend in het bieden van juridisch advies over de implementatie van technologische ontwikkelingen en duurzame energieprojecten. Daarnaast is het kantoor betrokken bij de Sustainable Development Goals die de ontwikkelingsagenda voor 2015-2030 van de VN vormen. Doelstellingen zijn onder meer de aanpak van de klimaatverandering en het beschermen van ecosystemen, bossen en biodiversiteit. “In samenwerking met verschillende NGO’s bekijken we hoe we de VN kunnen ondersteunen om deze doelstellingen te halen. Zo hebben we meegewerkt aan een groot VN-onderzoek waarin is gekeken welke landen het recht op een gezonde leefomgeving als mensenrecht in hun wetgeving hebben verankerd en wat zij eraan doen opdat dit wordt nageleefd.”

Digitalisering

Over zijn doelstellingen en activiteiten rapporteert Clifford Chance jaarlijks in een Responsible Business Report. “In het rapport over 2019 staat onder andere een hoofdstuk over het klimaat, waarin met een soort stoplichtsysteem is aangegeven wat goed gaat en wat beter kan.”

De Amsterdamse vestiging startte in 2005 een uitgebreid programma om haar footprint te verminderen. “Sinds 2009 is dit kantoor klimaatneutraal”, aldus Ouwehand, zelf veganist. “Van papier- en watergebruik tot verlichting, koffiebonen en vervoer: het duurzaamheidsbeleid is tot in de details uitgewerkt. Sinds kort is de kantoorbibliotheek volledig gedigitaliseerd. Om een bijdrage te leveren aan het beschermen van de biodiversiteit zijn op ons dak bijenkorven gezet.”

Het is volgens Ouwehand vooral aan kantoren zelf om hun verantwoordelijkheid te nemen in de klimaatcrisis. Toch vindt hij dat ook de NOvA een proactieve rol kan vervullen, bijvoorbeeld door aandacht aan de klimaatcrisis te besteden in haar opleidingsaanbod. “Met name de kleinere kantoren zouden hiermee geholpen kunnen zijn. Een kantoor als Clifford Chance, dat wereldwijd de middelen en ervaring heeft, kan helpen door kennis en best practices te delen, maar ook wij kunnen weer van anderen leren. Ik wil de Orde dan ook aanmoedigen dit op te pakken.”

Primair op de agenda

Het IBA-statement sluit goed aan bij de ambities en activiteiten van Houthoff, waar het klimaat sinds anderhalf jaar primair op de agenda staat, zegt Marloes Brans, Head of Climate Change. Houthoff is op verschillende manieren bezig om intern en extern meer klimaatbewustzijn te creëren en kennis te delen, onder meer door evenementen over dit thema te organiseren zoals de Bedrijfsjuristen Monitor 2019. “Om ook studenten bewust te maken van de juridische gevolgen van de klimaatcrisis is Houthoff betrokken bij de nieuwe master ‘Climate change and sustainability’ van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Onze recruitmentevents staan eveneens in het teken van het klimaat.”

Houthoff is net als Clifford Chance medeoprichter van Pro Bono Connect, dat maatschappelijke organisaties in contact brengt met advocatenkantoren voor gratis juridische ondersteuning, en biedt deze ondersteuning op probonobasis ook aan meerdere klimaatgerelateerde initiatieven. Daarnaast is Houthoff verbonden aan de internationale Lex Mundi Pro Bono Foundation, die sociale ondernemers voor probonobijstand koppelt aan een Lex Mundi-kantoor. Houthoff nam het initiatief voor het maken van de Global Climate Change Guide, om Lex Mundi-leden en hun cliënten in ruim dertig rechtsgebieden te informeren over beleid, maatregelen en wetgeving over klimaatverandering.

Geïntegreerde aanpak

Net als Clifford Chance adviseert ook Houthoff veelvuldig over innovatieve duurzaamheidsprojecten. Voor een energie- en klimaattransitie is de moderne technologie doorslaggevend en moeten praktijk en wetenschap samenwerken, aldus Brans. Daarbij is volgens haar een belangrijke ondersteunende rol weggelegd voor “slimme juristen”. “Onze vastgoedjuristen denken bijvoorbeeld na over duurzame mogelijkheden voor gevel lease en drijvende platforms voor woningbouw. Bij verduurzaming wordt al snel gedacht aan omgevingsrecht en energierecht, maar ook rechtsgebieden als financieringsrecht en corporate M&A worden steeds relevanter, bijvoorbeeld bij de toepassing van de ESG-criteria (environmental, social and governance) en energiebesparing. Een geïntegreerde aanpak is daarbij onmisbaar.”

Om de eigen footprint te verkleinen heeft Houthoff verschillende green teams opgericht, die zich onder andere richten op energiereductie, afvalscheiding en mobiliteit. Het kantoor is aangesloten bij de Green Business Club Zuidas, waarbij bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheid samenwerken om van de Zuidas het meest duurzame en leefbare woon- en werkgebied van Nederland te maken.

Discussie aanzwengelen

Marius Strijker is senior advocaat bij Clairfort Advocaten in Zeist, dat cliënten bijstaat bij onder meer duurzaamheidsprojecten, zoals windmolenparken, verduurzaming van woningen en afvalinzameling, en het opzetten van aanbestedingen voor duurzame inkoop. “Het IBA-statement is een goed initiatief dat helpt om in de beroepsgroep de discussie over de rol van de advocaat aan te zwengelen”, zegt hij.

Kennis delen

Op zijn kantoor is een onderscheid te maken tussen “de advocaat die vanuit een traditioneel perspectief cliënten adviseert”, die volgens hem niet altijd kritisch toetsend kan optreden, en de projectjurist die zich bezighoudt met projectondersteuning, inkoop en contractvoering. “De laatste heeft meer ruimte om met cliënten mee te denken en suggesties te doen. Dat wordt door cliënten ook sneller geaccepteerd.”

Toch kan ook die ‘traditioneler adviserende advocaat’ een klimaatbewuste bijdrage leveren, denkt hij, door kennis, ervaring en netwerk te delen. Zelf draagt hij naast zijn advocatenwerk daarom zijn steentje bij als voorzitter van de stichting Nationaal Smart City Living Lab, die zich inzet voor digitalisering van de openbare ruimte voor een beter leefklimaat.

Hoewel de belangstelling voor duurzaamheid bij steeds meer cliënten toeneemt, blijft dit volgens Strijker voor veel van hen “een kostentechnische afweging”. “Dat geldt ook voor ons kantoor. Uiteindelijk is voor onze dienstverlening de cliënt en zijn vraag het uitgangspunt.”

Mobiele bus

Ook bij De Advocatenbus, een initiatief van advocaat Roy van Kerkhof, is er aandacht voor duurzaamheid. Met een mobiel kantoor op groene stroom wilden Van Kerkhof en zijn collega Gökhan Demir in meerdere steden betaalbare juridische ondersteuning bieden, door bijvoorbeeld op stadspleinen te staan, maar dit ‘busidee’ is on hold gezet vanwege weerstand vanuit gemeentes en tijdgebrek, aldus Van Kerkhof.

Zijn kantoor zet zich jaarlijks met een nieuw initiatief in voor het milieu. In 2020 is dit ‘Klimaatneutraal scheiden’, waarbij Van Kerkhof en zijn drie collega’s na elke afgehandelde scheiding en vrijspraak via Trees for All een boom laten planten. “Er zijn er inmiddels zo’n tachtig geplant.”

Daarnaast is er ook in de dagelijkse praktijk aandacht voor het milieu, met onder andere spaarlampen, fair trade-koffie en een ban op plastic bekers. Maar grote winst is volgens Van Kerkhof vooral te behalen met vermindering van papier- en inktgebruik. “In een familierechtpraktijk worden enorme papierhoeveelheden gebruikt. Zo vragen gerechtshoven in bepaalde procedures nog altijd om stukken in zeven- en soms zelfs acht- of negenvoud aan te leveren. Dat is ontzettend jammer en onnodig.”

Skype-zittingen

Of het IBA-statement snel tot meer klimaatbewustzijn in de advocatuur zal leiden, betwijfelt hij. “Veranderingen in de advocatuur gaan meestal traag. Maar de coronacrisis zou een duwtje in de goede richting kunnen geven.” Heel tevreden is hij over de Skype-zittingen die hij daardoor regelmatig heeft. “Ik hoop dat de rechtbanken hiermee waar mogelijk ook in de toekomst doorgaan. Ook beeldbellen met cliënten via WhatsApp werkt prima. Veel klanten hoeven nu minder te reizen. Dat is prettig voor hen en beter voor het milieu.”

‘Advocaten wijzen op klimaatbewuste houding komt paternalistisch over’

In haar statement richt de IBA zich ook tot beroepsorganisaties als de NOvA. Zo roept zij hen op een commissie te vormen die advocaten aanmoedigt hun activiteiten in de strijd tegen de klimaatcrisis te registreren en rapporteren. Raffi van den Berg, algemeen secretaris van de Orde, ziet desondanks geen proactieve rol voor haar organisatie weggelegd, bijvoorbeeld door in het opleidingsaanbod aandacht te besteden aan klimaatbewustwording of door advocaten aan te moedigen zich in hun dienstverlening klimaatbewust op te stellen. “Ik begrijp de suggestie, maar als wij dat als Orde zouden doen zou dat behoorlijk paternalistisch kunnen overkomen. Ik geloof meer in de eigen verantwoordelijkheid van advocaten en kantoren.”

De statements van de IBA zijn niet afdwingbaar maar standpuntbepalingen, benadrukt ze. Dit specifieke Climate Crisis Statement moet volgens haar bovendien gezien worden in een internationale context. “Ik zeg niet dat het bij ons niet beter kan, maar vergeleken met veel andere landen zijn de meeste mensen in Nederland al behoorlijk goed doordrongen van het belang van duurzaamheid.”

Milieugoeroe

Ook de Orde zelf zet zich behoorlijk in voor een beter milieu, aldus Van den Berg. Zo was een van de uitgangspunten voor de voor december 2020 geplande verhuizing naar de Monarch Tower in Den Haag dat de nieuwe behuizing duurzaam moet zijn. “Daarbij is gekeken naar het gebouw, dat een Excellent BREEAM-NL Nieuwbouw certificaat heeft, en de locatie. We vinden het belangrijk dat het pand dichtbij het Centraal Station ligt, zodat zoveel mogelijk met het OV kan worden gereisd.”

Collega’s vinden haar soms “tot vervelens toe een milieugoeroe”, aldus Van den Berg. “Ik verbied kantoorbarbecues zonder biologisch vlees en ook voor de kantine-inkoop geldt: uitsluitend biologische producten. Ook proberen we zoveel mogelijk lokaal bij de kruidenier in te kopen.”