Laatst moest ik op de VU zijn, en in de hal werd mijn blik gevangen. Een vrouw met een blauwe sjaal achter een versleten bureau, en omgeven door houten kasten met stapels halfvergaan papier erop keek mij aan. Ik rook het papier. Dat kon eigenlijk niet, want de vrouw stond op een foto. En ik stond ineens weer in de griffie van de rechtbank van Katmandu, het archief van de rechtbank van Banjul, die van Colombo, van Tbilisi. Ik heb daar ook foto’s van, zelf gemaakt toen ik er onderzoek deed. Maar ze halen het niet bij de foto’s die Jan Banning maakte van mensen achter bureaus. Samen met journalist Will Tinnemans reisde hij de wereld rond op zoek naar de bureaucraten.
De vrouw met de blauwe sjaal heet Sushma Prasad. Ze werkt als assistent-klerk op het kabinetssecretariaat van The Old Secretariat in Patna in Bihar. Daarmee verdient ze ongeveer € 100 per maand. Dat is veel vergeleken bij J. Modesco Siaker, gemeentesecretaris in Crozierville in Liberia. Hij verdient per maand € 12,50. Hij is gefotografeerd in een ruimte waar verder alleen een vlag van Liberia, een electriciteitssnoer langs de muur en een paar wrakke houten meubelstukjes te zien zijn. Sushma heeft tenminste een bureau en al die kasten.
De vergelijking wordt steeds doller naarmate ik verder doordring in de tentoonstelling in de hal van de VU. Pascale Hoornaert kijkt ons aan van achter haar bureau in een soort zolderkamer in Ancienville in het departement Aisne in Frankrijk. Ze is hier, en in nog drie dorpen, gemeentesecretaris en verdient daar € 1200 per maand mee. Palmira Cádiz Velázquez, bibliothecaresse in Uyuni in Bolivia weet nog niet wat ze gaat verdienen, maar ze hoopt op € 44 per maand. Alham Abdulwaze Nuzeli van het ministerie van aalmoezen in Yemen verdient dat ook ongeveer. Wij kunnen haar eigenlijk niet zien, want ze is helemaal gesluierd en draagt zelfs zwarte handschoenen. Sheriff Jesse Wolf in Tyler County, Texas ( € 2542 per maand) kijkt ons aan met zijn volle gewicht, ik schat hem al gauw op honderdvijftig kilo. Op zijn bureau niet één snoeppot, maar wel drie, en ook nog een koffiemok en een beker frisdrank. Geen wonder dus.
De details op de foto’s zijn voer voor elke denkbare hobby. De mijne is informatietechnologie, dus here goes: In Liberia hebben ze geen computers, maar wel een enkele mechanische schrijfmachine. Tussen de nietmachines ligt hier en daar misschien wel een mobiele telefoon, dat is niet goed te zien. David Ruiz Doro (€ 267 per maand), hoofd van stads- en milieuprojecten van de technische afdeling van Openbare Werken in Potosí in Bolivia, heeft een laptop. Verder zie ik in Bolivia nauwelijks telefoons. Pascale Hoornaert heeft net als haar Franse medebureaucraten minstens één desktopcomputer, en zo te zien ook nog een laptop. Alham Nuzeli in Yemen heeft ongeveer als enige Yemenitische bureaucraat een rekenmachine. In het kantoor van Mohammed Amid Hazein (€ 83 per maand) hangen heel veel draden uit het plafond, maar hij heeft alleen twee stempels op zijn bureau staan. Ik zie in de Yemenitische kantoren geen telefoons.Marina Berezina (wil haar salaris niet onthullen) heeft, als secretaresse van het hoofd Financien van de facilitaire diensten van de provincie Tomsk in Siberië, een beeldscherm op haar bureau. Verder zie ik nauwelijks telefoons bij de Siberische bureaucraten. Bij de foto’s uit Texas begin je je af te vragen waarom sommigen eigenlijk géén computer op hun bureau hebben. Zijn ze soms te hoog?
Het is verslavend. Ga kijken, het zijn tenslotte foto’s. De tentoonstelling oogt moeiteloos. Meestal is er dan juist veel energie en discipline in gestoken, en dat is hier ook zo. Om te voorkomen dat ze hun bureau gingen opruimen voor de foto, knipt Banning de bureaucraten terwijl Tinnemans ze interviewt over hun werktijden, hun salaris en hun arbeidsomstandigheden. Zo leren we heel veel over hun leven en over hun omgeving.
Kijken kan nog tot 30 maart, in het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit, De Boelelaan 1105 in Amsterdam. Dan zijn er ook nog de boeken van Jan Banning en Will Tinnemans: Alledaagse macht. Ontdekkingsreis langs ambtelijke werelden (Nieuw Amsterdam, 2008) en Bureaucratics (Redactie Martin Parr, Nazraeli Press LLC, 2008 ). Er zijn foto’s te zien op de web site van de fotograaf: Jan Banning.Hier is de bespreking van de tentoonstelling door de Wereldomroep, en hier die uit de Volkskrant.
Wat ik allemaal niet wist: Bureaucratica hing vorig jaar in de Kunsthal in Rotterdam, en is uitgeroepen tot beste fototentoonstelling van 2008 door Volkskrant en NRC. Jan Banning heeft in 2004 de World Press Photo Award gewonnen (1e prijs categorie Portrait Series) voor het hoofdstuk India.
