Hoe word je eigenlijk staatloos?
Staatloosheid kan verschillende oorzaken hebben. Het kan worden veroorzaakt door discriminatie, waarbij staten bijvoorbeeld de nationaliteit afnemen van bepaalde religieuze of etnische minderheden. Staatloosheid kan ook het gevolg zijn van tegenstrijdige nationaliteitswetgeving, of van het uiteenvallen van staten, zoals de voormalige Sovjet-Unie. Veel hedendaagse situaties van staatloosheid komen voort uit een bepaald moment in de geschiedenis. Als zulke situaties blijven bestaan en er geen maatregelen worden genomen, kan staatloosheid ook worden overgedragen van ouder(s) op kind(eren).
Tegen welke ‘dagelijkse’ problemen lopen staatlozen aan?
Dat varieert en hangt vaak tevens af van de status die een staatloze heeft in het land waar hij of zij verblijft. Staatlozen worden doorgaans geconfronteerd met uitdagingen en problemen op allerlei terreinen, zoals naar school gaan en afstuderen, een huis kopen, het verkrijgen van een geboorteakte of rijbewijs, het openen van een bankrekening of toegang tot gezondheidszorg. Ook het verkrijgen van een paspoort of ander identiteitsbewijs is vaak moeilijk, zodat veel staatlozen zich niet officieel kunnen identificeren of kunnen reizen.
Staatloosheid klinkt als ver-van-m’n-bed. Toch zijn er ook staatlozen in Nederland.
Dat klopt. Volgens de officiële cijfers waren er zo’n zesduizend mensen geregistreerd als staatloos in Nederland op 1 januari 2021. Deze cijfers geven echter een onvolledig beeld, omdat Nederland (nog) geen vaststellingsprocedure voor staatloosheid kent. Dit leidt ertoe dat staatlozen niet altijd als zodanig worden geïdentificeerd. Zo stonden op 1 januari 2021 in Nederland ook 31.000 mensen met ‘onbekende nationaliteit’ geregistreerd. Het aantal staatlozen is in de praktijk dus waarschijnlijk veel groter. Gelukkig heeft de Tweede Kamer op 31 mei 2022 een wetsvoorstel aangenomen dat een vaststellingsprocedure staatloosheid in het leven zal roepen. Hoewel er nog wel wat haken en ogen aan deze wet zitten, zou deze in de toekomst misschien meer duidelijkheid kunnen brengen.
U heeft in uw proefschrift onderzocht welke bijdrage het Europees recht kan leveren aan het uitbannen van staatloosheid. Wat zijn uw conclusies?
Ik onderzocht inderdaad de instrumenten die de Raad van Europa en de Europese Unie ter beschikking hebben om staatloosheid te voorkomen en op te lossen. Mijn onderzoek vindt geen duidelijke leemten in de bestaande normen. Europees recht kan dus een grote bijdrage leveren aan het uitbannen van staatloosheid. Een zorg die ik wel signaleer, betreft de identificatie of vaststelling van staatloosheid als noodzakelijke voorwaarde voor het effectief toepassen van de verschillende normen betreffende staatloosheid in het Europees recht. Een ander zorgpunt is het gebrek aan ratificaties van bestaande belangrijke verdragen, waaronder het Europees Verdrag inzake nationaliteit.
Juridisch is het dus te regelen. Maar dat wordt onvoldoende omgezet in concrete actie. Wie of welke instantie moet nu aan de bak?
De Raad van Europa moet de eigen instrumenten betreffende staatloosheid en nationaliteit meer promoten bij de lidstaten. Ook zou deze organisatie meer informatie kunnen geven aan lidstaten over de noodzaak van vaststelling van staatloosheid. De Europese Unie zou daarnaast staatloosheid veel meer mee moeten nemen in het werk en de regelgeving op verschillende terreinen, zoals bijvoorbeeld asiel en migratie. Verder zou de EU wellicht aanvullende richtlijnen kunnen opstellen rondom de identificatie van staatloosheid. Het feit dat er op dit moment in Europa nog altijd mensen geen enkele nationaliteit hebben en daarom vaak problemen ervaren met de toegang tot basisrechten, is pijnlijk in het licht van de bevindingen van mijn onderzoek. Het laat zien dat het recht alleen er niet voor gaat zorgen dat staatloosheid in de praktijk ook echt op een goede manier wordt aangepakt. Verder onderzoek, ook vanuit andere disciplines, evenals de inbreng van staatlozen zelf, is daarom van belang.
Als ik het voor het zeggen had …
Zou het hebben van een nationaliteit juridisch en praktisch gezien veel minder belangrijk zijn.
Wat is niet over u bekend wat wel interessant is?
Ik wilde als kind politieagente te paard worden. Ik rij wel nog steeds paard.
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
De wereld waarin we leven en de mensen met wie ik spreek – dat kan variëren van een wandeling in het bos tot een gesprek met een student. Als ik dan toch twee mensen moet noemen, dan zijn dat mijn promotor en copromotor vanwege hun grote kennis en drive, elk op een heel eigen manier: prof. Ernst Hirsch Ballin en dr. Laura van Waas.
Welk boek las u het laatst?
Mijn proefschrift, ter voorbereiding op de verdediging. Maar ik ben ook bezig in ‘De kaasfabriek’ van Simone van der Vlugt.
Wat staat er bovenaan op uw bucketlist?
Een lange vakantie in Namibië.
Met welke beroemdheid zou u een gevangeniscel willen delen?
Hopelijk komt het nooit zover, maar in dat geval graag met iemand die al veel heeft gezien en meegemaakt. Iemand die daarom mooie verhalen kan vertellen, maar ook humor heeft – Maggie Smith bijvoorbeeld.
De promotie is te volgen (dinsdag 14 juni, 13.30 uur) via een livestream.
