Bij de Eerste Kamer denk ik niet aan revolutie, eerder aan grijze haren. En bedachtzaamheid natuurlijk. Grote veranderingen zijn voor de Tweede Kamer. De senatoren kunnen dan ook niet het initiatief tot wetgeving nemen. Verandering is immers politiek, en volgens een hardnekkig gerucht doet onze chambre de réflexion daar niet aan. Maar wat blijkt: gaat het om de Grondwet, dan kunnen ook senatoren activistisch zijn.
Op aandringen van de Eerste Kamer zette het kabinet deze zomer twee voorstellen tot grondwetswijzigingen op internet: over het opnemen van het recht op een eerlijk proces, en over een algemene bepaling waarin staat dat de Grondwet ‘de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten’ waarborgt. Beiden werden in 2010 al door de Staatscommissie Grondwet bepleit. Toen vond het kabinet deze kwesties nog te onbelangrijk, respectievelijk te revolutionair. Het kwam met twee quasi-juridische criteria op de proppen, waaraan beide voorstellen niet voldeden: constitutionele noodzaak en constitutionele rijpheid.
Het eerlijk proces stond ook in het EVRM (al wees de staatscommissie terecht op gaten in die bescherming), en over de vraag of Nederland wel een democratische rechtsstaat is bestond kennelijk te veel onduidelijkheid. De Eerste Kamer zette de tanden er in en het kabinet ging alsnog overstag. Daarbij roept vooral de algemene bepaling vragen op. De democratische rechtsstaat moet natuurlijk aan het begin staan. Het kabinet wilde echter geen preambule en plaatsing in hoofdstuk 1 suggereert dat het om een subjectief recht gaat. Straks beroepen burgers zich er nog op. Daarom nummert men de bepaling niet. Dat is wetgevingstechnisch ongetwijfeld verdedigbaar, maar doet koddig aan. De bepaling richt zich in de ogen van het kabinet bovendien tot de grondwetgever zelf, en niet tot, bijvoorbeeld, de rechter. Maar juist bij de interpretatie van de andere bepalingen van de Grondwet, door de wetgever of de rechter, zou zo’n bepaling iets toevoegen. Voorts bepaalt de grondwetgever straks dus dat hijzelf bij het herschrijven van de Grondwet rekening moet houden met de waarden van de rechtsstaat. Is die toekomstige grondwetgever daaraan wel gebonden? Genoeg werk nog, voor de chambre de constitution.
