Mede dankzij steeds geavanceerder wordende DNA-technieken komen overal ter wereld van tijd tot tijd gerechtelijke dwalingen aan het licht. In de Verenigde Staten bestaan er al langer databases waarin die dwalingen worden bijgehouden, maar in Europa ontbrak zo’n initiatief nog. Reden voor rechtspsychologen Linda Geven (Universiteit Leiden), Jenny Schell-Leugers (Universiteit Maastricht) en Teresa Schneider (Lucerne University of Applied Sciences and Art en Philipps-Universität Marburg) om EUREX op te richten: een databank met alle bekende gerechtelijke dwalingen binnen de Europese grenzen.
“Er wordt vaak gedacht dat gerechtelijke dwalingen vooral een Amerikaans fenomeen zijn”, aldus Geven. Dat beeld is volgens haar echter onterecht: “Ze komen ook geregeld in Europa voor. We willen de aandacht vestigen op deze onterechte veroordelingen en ervan leren om ze in de toekomst te voorkomen.”
Vrijspraak
In aanmerking voor opname in EUREX komen alle zaken waarbij een verdachte aanvankelijk definitief is veroordeeld tot een gevangenisstraf, maar later alsnog officieel is vrijgesproken. Het moet dus gaan om definitieve vonnissen die, bijvoorbeeld nadat er nieuw bewijsmateriaal boven tafel kwam, in een nieuwe procedure ongedaan zijn gemaakt.
Op dit moment staan er 115 vrijspraken uit zeventien Europese landen in de databank. Vrijgesprokenen zaten gemiddeld zeven jaar achter de tralies voordat er een herziening en vrijspraak kwam. In dertig procent van de gevallen heeft de vrijgesprokene aanvankelijk een bekentenis afgelegd, die later vals bleek te zijn.
Gerichter onderzoek
De informatie uit EUREX moet rechtspsychologen en andere onderzoekers uiteindelijk in staat stellen om beter en gerichter onderzoek te doen naar gerechtelijke dwalingen, met als belangrijkste doel om ze in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen. Met EUREX kan zo beter in kaart worden gebracht hoe onterechte veroordelingen precies tot stand komen.
Geven zegt daarover: “Dat kan bijvoorbeeld ontstaan als een onschuldige verdachte onder grote druk een valse bekentenis aflegt. Hierdoor gaan ooggetuigen twijfelen en soms ook hun verklaring bijstellen. Of soms leggen verdachten bewust valse verklaringen af om iemand anders te beschermen.”
Schade
Hoe vaak gerechtelijke dwalingen precies voorkomen in Nederland of Europa, is volgens Schell-Leugers op dit moment nog lastig te zeggen. Ook daar moet EUREX op termijn meer helderheid in gaan verschaffen. Wel benadrukken de rechtspsychologen dat onterechte veroordelingen de maatschappij veel schade berokkenen: ze ondermijnen het vertrouwen in de rechtsstaat en zorgen er bovendien voor dat daders ongestraft blijven rondlopen.
Zaken melden
Het drietal rechtspsychologen doet tot slot een oproep: “Mede door de taalbarrières hebben wij geen volledig zicht op al dit soort zaken in Europa. Daarom willen we iedereen in Europa die kennis heeft van bevestigde gerechtelijke dwalingen uitnodigen de database te bekijken en zaken aan te melden als deze nog niet zijn opgenomen.”
De EUREX-database is online raadpleegbaar. Via de website kunnen ook vrijspraken worden ingediend voor opname in de database.
