De coachtip van de maand: Horrible bosses (1)

Delen:

Pinokkio

Je hebt samen met je leidinggevende een strategie in een zaak bedacht, maar helaas pakt deze verkeerd uit. Jullie verliezen de zaak en de directie komt verhaal halen. Je leidinggevende ontkent echter van die strategie te weten en geeft jou de schuld van de onfortuinlijke afloop.

Niet te spreken over je leidinggevende? Je bent de enige niet. Vierenzestig procent van de werknemers in Nederland is dat niet, zo blijkt uit een internationaal onderzoek dat carrièrewebsite Monsterboard in 2016 verrichtte onder bijna drieduizend werknemers. In mijn vorige blog ‘How to manage up‘ besprak ik de mogelijkheden om de samenwerking met lastige leidinggevenden werkbaar te houden. Maar er zijn natuurlijk bazen die het predikaat ‘verschrikkelijk’ verdienen en je het leven zo zuur maken, dat je er echt last van hebt. Ik ga diverse verschrikkelijke bazen bespreken met als doel je te helpen om effectief om te gaan met deze situatie. Deze bijdrage gaat over een specifiek soort baas: Pinokkio.

Elf procent van de werknemers in Nederland heeft een leidinggevende die zich onbehoorlijk gedraagt, zo blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen in 2015. Onder ‘onbehoorlijk gedrag’ valt in dit verband: liegen, schelden, bekritiseren of in het openbaar kleineren van werknemers. Zelfoverschatting en minachting voor anderen zijn de belangrijkste oorzaken van dit gedrag. Aangestuurd worden door een vervelende baas is niet alleen onprettig; naar gedrag van leidinggevenden kan ook schadelijk zijn. Zo onderzochten de Amerikaanse managementgoeroes Jack Zenger en Joseph Folkman in 2012 het effect van leiderschap op de betrokkenheid en productiviteit van werknemers. Wat bleek: slechte bazen leverden minder betrokken en zodoende minder productieve werknemers op. En dat zorgt weer voor stress en uitval.

Pinokkio-gedrag in de praktijk

Nog een paar voorbeelden:

Je hebt met je leidinggevende afgesproken dat je met ingang van volgend jaar vier dagen gaat werken, maar tegen de tijd dat je dit wilt formaliseren weet hij zich ineens niets meer van deze afspraak te herinneren.

Je leidinggevende beweert, dat jij hebt gezegd dat je de directie zou informeren over de risico’s van een bepaald contract, maar hij verdraait je woorden. Je hebt gezegd dat jij de risico’s in kaart zou brengen, zodat hij de directie kon informeren. Nu is de zaak blijven liggen en heeft de directie stappen ondernomen, zonder die risico’s te kennen. Je bent bang dat dit fout afloopt en jij hiervan de schuld krijgt.

Je leidinggevende heeft je toegezegd, dat je een bepaalde cursus mocht doen, mits jij aan bepaalde voorwaarden zou voldoen. Je voldoet nu aan die voorwaarden, maar nu doet je leidinggevende alsof hij deze afspraak niet kent. Je gaat bijna aan jezelf twijfelen, zo overtuigend is hij.

De partner waarvoor je werkt heeft toegezegd dat hij jou datzelfde jaar nog zou voordragen voor het interne partnertraject. Na een jaar niets gehoord te hebben vraag je hoe het ervoor staat, maar dan zegt hij ineens dat het zover nog lang niet is.

Jouw leidinggevende was stellig in zijn mening: de termijn voor appèl liep donderdag af. Dat bleek woensdag, dus jullie waren te laat met het indienen van de stukken. Nu beweert jouw baas dat hij gezegd heeft dat jij dit zelf moest uitzoeken, maar dat is gewoon niet waar en nu krijg jij een fout in je schoenen geschoven.

Liegen doet iedereen, maar managers net iets meer

We liegen wat af: bij het afzeggen van een afspraak, over ons gewicht, over studie- of sportresultaten, over salaris, arbeidsverleden enz. Gemiddeld acht tot tien leugens per dag. Op de werkvloer is dat niet anders. Een secretaresse die een lastige cliënt meldt dat zijn advocaat helaas niet bereikbaar is vandaag, terwijl deze advocaat gewoon beschikbaar is, is een voorbeeld van ‘geoorloofd’ liegen.

Eén op de drie werknemers liegt minstens een keer per dag op het werk, maar managers spannen de kroon, zo blijkt uit onderzoek van het Britse Chartered Management Institute. Ruim vijfendertig procent van de managers liegt minstens een keer per dag en uit datzelfde onderzoek blijkt waarom: de eigen carrière bevorderen wordt belangrijker gevonden dan om zich aan de regels te houden. ‘’Sommige managers zijn zo immuun voor hun eigen leugens dat ze zichzelf ervan kunnen overtuigen dat de leugen waar is”, zegt de bekende Amerikaanse werkplekdeskundige Lynn Taylor. “Ze kunnen dit gedrag vergoelijken door te denken en te zeggen dat anderen ook dit gedrag vertonen. Of ze verspreiden onwaarheden om hun blunders te verhullen. Weer andere bazen willen gewoon niet opdraaien voor de gevolgen van het vertellen van de waarheid.”

Macht beïnvloedt de emoties bij liegen

Wie liegt voelt doorgaans stress opkomen, begint te zweten of komt niet meer uit zijn woorden. Maar leugenaars in leidinggevende posities blijken daar geen last van te hebben. Daardoor komen ze ook makkelijk met leugens weg. Dat blijkt uit onderzoek van Dana Carney van de Columbia Business School. Onderzoekers zetten een experiment op, waarbij de proefpersonen werden opgedeeld in een groep leidinggevenden en een groep ondergeschikten. De proefpersonen die als leidinggevenden werden aangeduid, kregen een groot kantoor toegewezen, de ondergeschikten moesten het doen met een klein hok zonder ramen. In de testruimte werd honderd dollar verborgen. Een aantal proefpersonen werd door een computer opgedragen het geld in eigen zak te stoppen en daarover te liegen tegen de onderzoekers. Bij de ondergeschikten onder de leugenaars werden tekenen van stress vastgesteld, maar niet bij de leidinggevenden. Mensen met enige vorm van macht of gezag blijken zelfs positieve emoties te ervaren wanneer ze liegen. Ze voelen zich dan juist ontspannen en scherp van geest. Daardoor maakt macht uitoefenen over anderen het makkelijker voor iemand om te liegen.

Zo herken je een liegende baas

Goede handvatten voor het herkennen van een liegende baas komen uit Amerikaans onderzoek, waarvoor dertigduizend conference calls van Amerikaanse ceo’s en cfo’s tijdens de presentatie van hun kwartaalcijfers werden geanalyseerd en later gekoppeld aan de prestaties van de bedrijven. Er werd onderzocht of hun uitspraken klopten met de feiten. Uit het onderzoek kwam naar voren dat bestuurders, die informatie probeerden achter te houden, vaker geneigd zijn om in algemeenheden te vervallen. Ze zullen niet snel vanuit de eerste persoon praten en ‘Ik vind…’ zeggen, maar bijvoorbeeld ‘Zoals je weet…’.

Een belangrijke conclusie van de onderzoekers was ook dat topmannen getraind worden in geloofwaardig overkomen. Daarmee kan je leugens redelijk goed verhullen. Opvallend is bijvoorbeeld dat ceo’s, die iets te verbergen hebben, bijna geen aarzelende woorden en geluiden laat horen, zoals ‘uh’. Liegende ceo’s blijken ook vaker dan eerlijke topmannen in de overtreffende trap te spreken. Iets is niet gewoon ‘goed’, maar meteen ‘fantastisch’.

Deze informatie is overigens ook goed bruikbaar om liegende klanten, collega’s en wederpartijen te detecteren. Zo valt het op als een advocaat heel nadrukkelijk niet vanuit zichzelf praat maar zegt: ‘Mijn client zegt.. mijn client is van mening….’ Ook is vaak opvallend hoe overdreven bepaalde standpunten worden neergezet: een werknemer die een keer te laat op zijn werk is verschenen is meteen ‘Tien keer niet op tijd geweest’ en dat heeft meteen ‘Verschrikkelijke consequenties’.

Jouw verwachtingen labelen zijn gedrag

Een manager of partner die liegt is niet te vertrouwen en dat is niet echt een goede basis voor een vruchtbare werkrelatie, dat moge duidelijk zijn. Maar ligt het zo zwart-wit? Hoe je het gedrag van je baas labelt hangt vooral ook af van jouw verwachtingen van zijn gedrag. Jouw verwachtingen hebben te maken met je normen en waarden en jouw behoefte aan veiligheid en zekerheid. Mag je baas nooit een fout maken? Moet hij zijn beleid aan jou verantwoorden? En hoe ver gaat jouw behoefte aan zekerheid? Heeft die alleen betrekking op afspraken die hij met jou maakt, of hou je ook in de gaten hoe hij met je collega’s omgaat en zich opstelt in zaken, waarvoor jij geen verantwoordelijkheid draagt? Natuurlijk heb je er de pest in als je een cursus is toegezegd en je baas dat ineens ontkent, maar misschien is de reden wel te begrijpen. Wellicht is van hogerhand bepaald dat de middelen niet besteed kunnen worden aan zaken waar jij behoefte aan hebt en je baas wil daar misschien niet openlijk voor uit komen, om jou niet te kwetsen.

Tips en adviezen

Wat kan je doen als je een liegende baas hebt? Als je niet wilt omgaan met mensen die niet dezelfde normen en waarden hebben als jij, kun je natuurlijk je baan opzeggen of niet meer met deze persoon samenwerken ( andere leidinggevende of overplaatsing). Mijn ervaring is echter dat de meeste juristen, die de situatie uit de weggaan, ergens anders weer met een vergelijkbare situatie worden geconfronteerd. Uiteindelijk moet je er toch mee leren dealen.

Hoe hou je het constructief? Dat is best lastig. Aan de ene kant moet je zorgen dat je zelf niet in de problemen komt: een baas die jou niet ziet zitten of boos op jou is, kan het jou lastig maken en je carrière nadelig beïnvloeden; aan de andere kant zijn er grenzen en past een bepaalde assertiviteit.

Doe in ieder geval aan emotieregulatie. Dat betekent dat, als zich weer een incident voordoet, je even een stapje terugdoet en de zaak rustig in perspectief bekijkt. Een strategie waarvan is aangetoond dat het een positief effect heeft op de werkhouding van werknemers.

Het is ook goed om het bij jezelf te houden. Verwacht niet dat anderen actie zullen ondernemen. Wat kan je zelf doen om de relatie met je leidinggevende werkbaar te houden? Hierbij een aantal algemene tips en adviezen. Wat op jou van toepassing is en voor jou werkt, zal natuurlijk afhangen van jouw persoonlijkheid en eigen specifieke context.

  1. Zie de realiteit onder ogen. In veel bedrijven gaat het zo: A. De baas heeft altijd gelijk. B. Zo niet, treedt regel A. in werking.
  2. Stel je verwachtingen bij. Je baas is geen supermens, maar gewoon iemand met persoonlijke drijfveren en belangen. Een baas die liegt is niet meteen ook een slecht mens. Er zijn heel veel tinten grijs. Als je teveel verwacht, leg je de lat te hoog en zal je snel teleurgesteld raken.
  3. Probeer te achterhalen wat ervoor zorgt dat je baas kiest om te liegen in een bepaalde situatie. Misschien zijn er verklaarbare redenen voor. Op deze manier verplaats je je in zijn perspectief en wellicht verhoogt dat ook je begrip voor de situatie. Sommige managers of partners zijn enorm gevoelig voor gezichtsverlies en zullen er alles aan doen om dat te voorkomen.
  4. Wees op een constructieve manier assertief. Je hebt het recht om voor jezelf op te komen, natuurlijk. Gedrag roept gedrag op. Wie assertief is, wordt sneller serieus genomen. Wie zich passief opstelt, wordt sneller gedomineerd. Daag je leidinggevende op een constructieve manier uit. Laat hem maar aantonen dat hij de waarheid spreekt. Stel vragen. B.v. als je baas zegt: ‘Dat heb je toch per mail ontvangen’, zeg jij: ’Kan je die mail dan nog even een keer sturen?’ Dan kan hij dat natuurlijk niet laten zien en dan is hij degene die uit balans raakt en met smoezen zal komen als: ‘Dat dit toch niet terug te vinden is! Ik moet echt een andere secretaresse nemen.’’ De kans is groot dat hij tegenover jou, als je je zo opstelt, op een gegeven moment ander gedrag zal gaan vertonen, omdat zijn tactiek niet meer werkt.
  5. Je kunt het gedrag van je baas niet bepalen, maar wel de manier waarop je met zijn gedrag omgaat. Het is ook de kunst om sommige zaken niet te groot te maken. Op de werkvloer gebeuren rare dingen en misschien moet je dat maar nemen zoals het komt of, beter nog, er de humor van inzien.
  6. Zie de relatie met je liegende baas vooral instrumenteel. Dit betekent dat je geen energie steekt in welles-nietes-discussies en hem niet probeert te overtuigen van jouw gelijk, maar je legt de prioriteit bij het bereiken van je doelen. Hij hoeft je alleen maar de middelen en de ondersteuning te geven, die je nodig hebt om jouw doelen te bereiken. Dat is een zakelijke invalshoek, ontbloot van emoties die je uit balans kunnen halen.
  7. Leg alles wat belangrijk is vast. Afspraken, toezeggingen, de manier van werken, taakverdeling ed. Veel leidinggevenden zullen reageren met, ‘Dat onthouden we wel, daar hoeven we toch niet zo formeel over te doen?’ Dat kun je heel makkelijk pareren. Hou het bij jezelf, zeg bijvoorbeeld dat jij bang bent het niet precies terug te kunnen halen, als het niet vastgelegd is.
  8. Hou een logboek bij van incidenten. Je weet nooit waar dat goed voor is. Kan van pas komen in je beoordelingsgesprek, exitgesprek enz.
  9. Klankbord met een vertrouwenspersoon of andere hulpbron. Je kunt het gedrag van je baas ook bespreken met een interne of externe vertrouwenspersoon, mentor of coach. Wellicht heb je gewoon iemand nodig om je verhaal bij kwijt te kunnen, maar het kan ook zijn dat het gelieg van je baas consequenties heeft voor jou, voor anderen of voor de organisatie. Tegelijkertijd wil je je eigen carrière ook niet op het spel zetten, een spanningsveld dat vraagt om goede raad en verkenning van de opties die je hebt om ermee om te gaan c.q. maatregelen te treffen.

Geraadpleegde literatuur en bronnen

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven