Een trap kan worden beschouwd als mishandeling, maar niet bij een kickboxwedstrijd. Een foute grap over moslims kan worden gekwalificeerd als groepsbelediging, maar niets als een cabaretier dat doet op het podium. Brassende studenten die elkaars jasjes kapotscheuren zullen niet snel worden vervolgd voor vernieling. Als een patiënt een pijnlijke ingreep ondergaat, komt de arts doorgaans niet voor de strafrechter.
Omslagpunt
Voor dergelijke handelingen geldt wel een omslagpunt: in het ene geval strafbaar, in het andere niet. Dat omslagpunt heeft promovendus Sven Bakker proberen te vinden in zijn proefschrift Uitzonderlijke excepties in het strafrecht. Op 9 december promoveerde hij daarop aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Bakker bestudeerde vele uitspraken en concludeert dat de wet voor sommige van deze uitzonderingen meer duidelijkheid kan bieden.
Artistieke vrijheid
Rechters worstelen daarmee. Neem de rapper die in zijn teksten te kennen gaf ‘joden meer te haten dan nazi’s’: de rechtbank sprak hem vrij (‘artistieke expressie’), het gerechtshof en de Hoge Raad oordeelden dat de rapper die vrijheid juist misbruikte om groepen te beledigen.
Strafuitsluitingsgronden
Rechters zitten tussen twee belangen: bevolkingsgroepen beschermen en ruimte geven aan creatieve expressie. Volgens Bakker is het voor rechters moeilijk om aan te geven wel belang het zwaarst weegt in een specifieke situatie. In de wet vallen ze niet onder de strafuitsluitingsgronden, zodat de rechter zijn eigen interpretatie van strafwaardigheid moet volgen – wat leidt tot verschillende uitspraken.
Straffeloosheid
En mogelijkheid zou zijn straffeloosheid bij sport en spel in de wet op te nemen, stelt Bakker voor. Wie een sportveld betreedt stemt er in feite mee in dat hij geblesseerd kan raken door een handeling van een ander. Zeer zware overtredingen – die een ‘dieprode kaart’ (Bakker) zouden opleveren – kunnen alsnog voor de strafrechter komen. Zo is dat in het Antilliaanse wetboek al geregeld.
Systematiek
Voor Bakker hoeven overigens niet alle uitzonderingssituaties zo goed mogelijk in de wet te worden vastleggen. Tegen de webredactie van zijn universiteit zegt hij: “Met mijn onderzoek wil ik vooral duidelijkheid bieden en meer systematiek aanbrengen, zodat mensen beter kunnen inschatten wat wel of niet strafbaar is en de strafrechter beter met specifieke uitzonderingssituaties kan omgaan. Het zou helemaal mooi zijn als de rechters uiteindelijk ook iets met mijn aanbevelingen doen.”
