De ontwikkelingen rond Brexit, toenemende spanningen over internationale handelsverdragen, strengere Europese regels over privacybescherming en duurzaamheid: het werk van bedrijfsjuristen heeft steeds meer internationale aspecten. Dat vraagt om andere expertise en vaardigheden. Wat betekent dit voor hen in de praktijk?
Niet alleen grote, maar ook steeds meer middelgrote en zelfs kleinere organisaties zijn actief in de internationale markt. Ze openen vestigingen in het buitenland en gaan er een samenwerking aan met lokale partners. Tegelijkertijd doen steeds meer investeerders uit landen als China, Rusland en India zaken in Europa, ook in Nederland. Bestuurs-, privaat- en strafrechtelijke betrekkingen worden internationaler en bedrijven kunnen de expertise van bedrijfsjuristen daarbij goed gebruiken.
Voertaal
Bij een multinational als Siemens is de toenemende internationalisering al jaren merkbaar, vertelt Jasper
Langezaal, advocaat/senior legal counsel bij Siemens Nederland in Den Haag. Hij is ook bestuurslid bij het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen (NGB), dat naast digitalisering internationalisering heeft gekozen als kernthema van 2019 (zie kader onderaan dit artikel). “Siemens heeft wereldwijd een groot aantal juristen in dienst die gebruikmaken van een uitgebreid internationaal netwerk. Door digitalisering zijn kennissystemen toegankelijk voor veel medewerkers en beter bij te houden. Tot een jaar of tien geleden was de voertaal in het bedrijf nog niet Engels, maar Duits. Bij interne juridische trainingen die door het hoofdkantoor werden georganiseerd waren vooral Duitse juristen aanwezig, en soms Nederlandse juristen die de Duitse taal beheersen. Nu nemen juristen uit allerlei jurisdicties deel aan trainingen en bijeenkomsten, waar verschillende onderwerpen worden behandeld. Naast de traditionele onderwerpen als internationaal contractenrecht, mededingingsrecht en intellectueel eigendomsrecht, gaat het nu meer en meer om onderwerpen als innovatie en digitalisering. Er zijn veel thema’s die niet meer alleen vanuit een nationaal perspectief kunnen worden bezien, zoals de noodzaak voor bedrijven om duurzamer te werken. Bedrijfsjuristen moeten daarbij nu dan ook veel proactiever adviseren”, aldus Langezaal. Hij vervolgt: “Het zou niet meer moeten gaan om what the company could do, maar om what the company should do, las ik laatst in een juridisch tijdschrift, en daar ben ik het mee eens. Voor tal van bedrijven, waaronder in de olie- en gasindustrie, wordt het steeds belangrijker om na te denken of hun bedrijfsvoering op de oude voet kan worden voortgezet. De bedrijfsjurist zou daarbij een belangrijke strategische bijdrage kunnen leveren. Zijn stem zou meer gewicht moeten krijgen.”
Multidisciplinair
Juist dat proactieve en strategische meedenken maakt het werk van Anne Veldhuizen zo mooi. Veldhuizen is sinds twee jaar general counsel bij cosmeticaketen Rituals in Amsterdam. Daarvoor was ze ruim tien jaar advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek, Boekx en DLA Piper. Ze heeft getwijfeld over de overstap, zegt ze, maar ze voelt zich bij dit snel groeiende bedrijf helemaal op haar plaats. “Bij alles wat er om me heen gebeurt bedenk ik direct hoe ik als jurist van toegevoegde waarde kan zijn. Dat bevalt me goed. In de advocatuur kreeg ik wel eens de opmerking dat ik me met te veel zaken bemoeide, nu is dat is mijn kwaliteit.”
Toen ze bij Rituals begon was ze de enige jurist, nu geeft ze leiding aan een team van vier juristen, onder wie iemand die zich bezighoudt met real estate risk management en een privacy-expert. Zelf richt Veldhuizen zich vooral op het begeleiden van de internationale uitbreiding, IP en franchise. “Rituals groeit explosief met twee winkels per week, met name buiten Nederland. We hebben wereldwijd zevenhonderddertig winkels en bijna drieduizend shop-in-shops, waaronder in De Bijenkorf, El Corte Inglés en Galeries Lafayette. We zijn bezig met de lancering van Rituals in Azië, een groot project waar ik als jurist bij betrokken ben.” Veldhuizen richt zich op de vennootschappelijke aspecten van de nieuwe bedrijfsactiviteiten en het opstellen van de contracten met lokale partners.
Privacywetgeving
Ook de nieuwe Europese privacyregelgeving, de General Data Protection Regulation, betekent veel werk voor Veldhuizen en haar juridische collega’s. “We zijn een loyaliteitsprogramma aan het uitrollen met veel
internationale data en hebben een privacy compliance framework ingericht. Ik was erg blij met de GDPR. Het was een goed moment om een privacy-expert aan boord te halen.”
Veldhuizen denkt proactief mee over de inrichting van distributiesystemen en hoe het bedrijf zijn merken optimaal kan beschermen. “Rituals is een opkomend merk. De look alikes pakken we aan. Zo zijn we een rechtszaak in Duitsland begonnen tegen een supermarktketen die in Europa producten verkoopt waarbij naar onze mening inbreuk wordt gemaakt op ons intellectueel eigendomsrecht.”
Haar rol is holistischer dan in de advocatuur en vooral praktisch en multidisciplinair, aldus Veldhuizen. “Rituals heeft een sustainability manager, maar bij duurzaamheidsprojecten zijn ook andere afdelingen betrokken, waaronder ons juristenteam. Intern wordt onderzocht of een bepaalde certificering haalbaar is en als zo’n traject start zullen er zeker juristen meewerken. In het projectteam dat naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Brexit is gevormd hebben medewerkers van supply chain en finance de leiding, maar ook mijn team is erbij betrokken. We richten ons bijvoorbeeld op de voorwaarden in de contracten die zijn gesloten met partners in Groot-Brittannië.”
Generalist
Een internationale bedrijfsjurist moet er volgens Veldhuizen geen moeite mee hebben om aan te geven dat hij ergens weinig van weet. “Anders dan in de advocatuur ben ik nu een generalist, maar zonder specialisten kan ik niet. Ik vertrouw dan ook op mijn externe advocatennetwerk.” Zelf houden Veldhuizen en haar juridische collega’s kennislunches om thema’s te bespreken die in het belang van het bedrijf kunnen zijn, zoals de Europese regelgeving om geoblocking tegen te gaan, waarmee webshops de aankoop van producten of diensten door klanten in bepaalde landen of regio’s kunnen beperken of blokkeren. “Ook maken we jaarlijks een opleidingsplan. Zelf ga ik een financiële cursus doen. Om strategisch te kunnen meedenken vind ik dat ik me meer moet richten op bedrijfskundige dan juridische vaardigheden.” Ze lacht. “Ik heb nog wel een bibliotheek, maar zit veel minder met mijn neus in de boeken. Ik ben nog volop aan het bouwen en verbeteren, maar onze juridische afdeling is ook nu al een volwaardige strategische partner van het bedrijf. Samen met de andere afdelingen zorgen we ervoor dat Rituals een verantwoorde groei doormaakt.”
Zakelijk inzicht
Ook volgens Raluca Radu vraagt de toenemende internationalisering van bedrijfsjuristen niet meer alleen juridisch-inhoudelijke kennis, maar ook zakelijk inzicht en instinct. Radu is directeur juridische zaken bij Fairphone in Amsterdam, dat zich richt op duurzame technische innovaties in de consumentenelektronica. Ze is geboren en getogen aan de voet van de Roemeense Karpaten, waar ze na haar rechtenstudie bij een groot internationaal advocatenkantoor aan de slag ging. Ze heeft een diploma in zakenrecht van de Universiteit Parijs 1 Panthéon-Sorbonne en een diploma in milieurecht van de Katholieke Universiteit Leuven en is inmiddels ruim tien jaar actief als advocaat en jurist, waaronder zes jaar internationaal in milieu- en ondernemingsrecht en duurzaam ondernemerschap. Zo werkte ze als extern juridisch adviseur voor de Europese Commissie op het gebied van milieuwetgeving. Ze spreekt vijf talen, waaronder vloeiend Nederlands. Bescheiden lachend: “Een nieuwe taal leren is mijn hobby.”
Ze was de enige jurist toen ze in 2014 bij Fairphone in dienst trad. In vier jaar tijd zag ze het bedrijf flink veranderen; inmiddels zijn er rond de tachtig werknemers en wordt het team in Azië uitgebreid. Er zijn drie juristen, die worden geleid door Radu. Haar werk is in de loop der tijd ook veranderd: “Ik maak nu deel uit van het executive team en houd me veel meer bezig met strategie, dealstructuur, projectcoördinatie en corporate governance.”
De Brexit-ontwikkelingen worden door Radu en haar collega’s op de voet gevolgd. “Groot-Brittannië is een van onze grote markten. We werken er samen met verschillende partners. Met een team van medewerkers van verschillende afdelingen bespreken we periodiek wat de gevolgen zouden kunnen zijn en wat we vooruitlopend op de mogelijke uitkomsten kunnen doen.”
Netwerk
In haar werk richt Radu zich ook op duurzaamheid en innovatie. “Als bedrijfsjurist kun je daarin veel voor een onderneming betekenen. Fairphone streeft ernaar dat de hele levenscyclus van een telefoon een positief effect heeft op werkomstandigheden en milieu. Het is belangrijk dat ook de inhoud van onze strategische contracten overeenkomt met die duurzame missie. Alle medewerkers van Fairphone zijn doordrongen van het belang van onze missie, maar niet iedereen heeft evenveel oog voor details. Het is aan de bedrijfsjurist om ze daarbij te ondersteunen. Als bedrijfsjurist weeg je de input van alle bij de onderhandelingen betrokken partijen en moet je ervoor zorgen dat de inhoud in balans en consequent is. De jurist moet ervoor zorgen dat de inhoud zo is geformuleerd dat alle betrokkenen zich gehoord voelen en tevreden zijn met het resultaat.”
Radu maakt veel gebruik van haar brede internationale netwerk en van juridische databases. “In Europa is veel regelgeving geharmoniseerd en daardoor zijn de verschillen tussen nationale regels beperkt. Dat is anders wanneer je zaken doet in Azië, waar onze telefoons worden geproduceerd. Daar schakelen we dan ook lokale juristen in, wanneer dat nodig is.”
Creatief denken
Voor bedrijfsjuristen die internationaal gaan werken heeft Radu tal van adviezen. “Toen ik voor het eerst in het buitenland ging werken had ik een tijdje nodig om me aan te passen. Soms gaat er wel eens iets mis, maar daar leer je alleen maar van. Het is belangrijk om je bewust te zijn van je verwachtingen. Maar bij internationale samenwerking is het vooral van belang dat je goed naar de ander luistert. Natuurlijk krijg je te maken met cultuurverschillen. Iedereen ervaart zijn cultuur anders en dat is prima, zolang je de mens achter de ander maar blijft zien. Generaliseer nooit, geef de ander het voordeel van de twijfel en doe aan zelfreflectie. Wanneer het een keer wat minder soepel gaat helpt het mij te bedenken dat ik er zélf voor gekozen heb om internationaal te werken.”
Radu wijst erop dat er bij Fairphone mensen van meer dan twintig nationaliteiten werken. “Het is een divers, creatief en energiek team. Creatief en strategisch denken vormen een rode draad in mijn carrière. Ik ben begonnen als advocaat, heb me daarna in de publieke sector ontwikkeld tot wetgevingspecialist, om vervolgens de overstap te maken naar bedrijfsjurist. Dit alles in verschillende landen. Daarbij heb ik geleerd dat het niet uitmaakt wat mijn rol in een organisatie is en in welk land ik werk, want de basis voor succes is steeds dezelfde: creatief en oplossingsgericht denken, een goede relatie aangaan met de mensen om me heen, proactief zijn en voortdurend nieuwsgierig blijven.”
Het NGB en de internationalisering van het werk van de bedrijfsjurist
Het NGB, de beroepsvereniging van bedrijfsjuristen, biedt opleidingen en bijeenkomsten, toegespitst op de praktijk van de bedrijfsjurist. In 2019 richt het NGB zich in het bijzonder op de thema’s digitalisering
en internationalisering. In het kader van dit laatste thema organiseert het NGB op 28 maart onder leiding van moderator Jasper Langezaal het Rondetafeldiner ‘Internationalisering van het werk van de bedrijfsjurist’ voor bedrijfsjuristen die internationaal werken of dat gaan doen.Raluca Radu, die ruim tien jaar internationaal als jurist actief is in het milieurecht, ondernemingsrecht en duurzaam ondernemerschap, zal de inleiding verzorgen. Hoe ga je om met contracten onder verschillende rechtsstelsels en met cultuurverschillen in je juristenteam en daarbuiten? Wat houdt lidmaatschap van de Association of Corporate Counsel (ACC) in? Het zijn enkele onderwerpen die aan de orde komen. Daarna zal er net als tijdens andere Rondetafeldiners volop de gelegenheid zijn om ideeën en ervaringen uit te wisselen. NGB-voorzitter Arnold Brakel: “Rondetafeldiners zijn unieke gelegenheden om in een kleine kring met beroepsgenoten over specifieke onderwerpen te spreken. Ik vind de diners altijd leerzaam en nuttig en ook een uitstekende manier om mijn netwerk verder te vergroten.”
