Zoals nog niet zolang geleden (Aanhangsel van de Handelingen II, 2008-2009, p. 7183) bleek, leeft bij een brede laag van de bevolking en haar vertegenwoordigers in het parlement, de veronderstelling dat de advocatuur de beste garantie is voor maatwerk en kwaliteit. De advocatuur heeft immers een uniforme opleiding en heeft tevens tuchtrecht. Rechtsbijstandverzekeraars leveren de rechtshulp door eigen behandelaren, dan wel door behandelaren in dienst van een schaderegelingkantoor. Rechtsbijstandverzekeraars hebben voor de bij hen in dienst zijnde behandelaren geen uniforme opleiding. Evenmin beschikken zij tezamen over een uniform tuchtrecht. Het Kifid kan immers als zodanig niet worden aangemerkt nu dit orgaan bijvoorbeeld slechts kan worden ingeschakeld door consumenten. De vraag die gesteld kan worden is of de kwaliteit van de door rechtsbijstandverzekeraars geleverde rechtsbijstand wel afdoende is gewaarborgd.
De opleiding
Marijke Trippenzee (Mr. M.L Trippenzee-Braaksma is sinds 1 mei 2008 rechter bij de rechtbank te Breda) is tegenwoordig kantonrechter in Breda, maar heeft daarvoor een aantal jaren in dienst gewerkt van een rechtsbijstandverzekeraar. Zij behandelde met name bouwzaken en verzorgde daar naast een deel van de interne opleiding. Naar haar mening was het niveau van deze interne opleiding hoog. Zij vraagt zich af of de advocatuur een dergelijk niveau wel kan bieden. Naast de opleiding had voorts elke startende jurist een begeleider in de vorm van van (meestal) een ervaren juridisch medewerker. Trippenzee merkt op dat de kwaliteit van de begeleiding wel sterk afhing van de tijd die de begeleider er in wenste te steken. Met een goede begeleider en de interne opleiding kon je als startende jurist de eerste twee jaren heel veel leren. Trippenzee denkt dat indien de rechtsbijstandverzekeraars elkaar ooit zouden kunnen vinden in een gezamenlijke opleidingstraject, de kwaliteit nog hoger zou kunnen komen te liggen.
Benno Nijman (Mr. B. Nijman is advocaat in Wageningen) is thans partner van een advocatenkantoor in Wageningen. Daarvoor heeft hij bij de politie gewerkt en ook nog circa twee jaar bij een rechtsbijstandverzekeraar. Hij bevestigt veel te hebben geleerd in zijn rechtsbijstandjaren. Niet alleen vakinhoudelijk maar ook over hetorganiserrn van het werk en de omgang met klanten. Nijman verzet zich daarbij nadrukkelijk tegen de ontwikkeling waarbij grote advocatenkantoren de opleiding zelf intern regelen. Eigenlijk dus op dezelfde voet als de rechtsbijstandverzekeraars momenteel doen. De opleiding van de advocatuur is in de ogen van Nijman juist ook een moment waarin startende advocaten van verschillende kantoren elkaar treffen en hun onderlinge ervaringen. Het uitwisselen van ervaringen draagt bij aan het zelfreinigende vermogen van de advocatuur.
Haije Wind (Mr. H. Wind is teamleider van de vaksectie advocatuur bij een rechtsbijstandassuradeur) heeft gewerkt in de sociale advocatuur, in de commerciële advocatuur en voor een tweetal rechtsbijstandassuradeuren. De kwaliteit van de opleiding van rechtsbijstandjuristen baart hem zorgen, zeker gezien de grote hoeveelheid starters die bij tijd en wijle het bedrijf binnenstromen. Zij missen proceservaring en dat is een leemte waar goed naar moet worden gekeken.
Verzekeringskarakter van de rechtshulpverlening
Feit is dat de rechtsbijstandverzekering is gebaseerd op een verzekeringsovereenkomst Dit levert in de ogen van Nijman direct een aantal beperkingen op bij de behandeling van de zaak. Nijman verwijst hierbij naar het feit dat een behandelaar bij een rechtsbijstandverzekeraar een concreet geschil krijgt toegewezen, waarmee hij of zij vervolgens aan de slag moet. Dit maakt het voor een behandelaar bij een rechtsbijstandverzekeraar vrijwel onmogelijk om buiten het geschil te treden en misschien een andere marsroute te kiezen. In de vrijgevestigde advocatuur kijkt men allereerst naar het belang van de zaak en het belang van de cliënt. De behandelaar van een rechtsbijstandverzekeraar moet altijd handelen binnen de grenzen van het gedekte geschil. Haije Wind onderschrijft die beperkingen. Hij voegt daaraan nog toe dat de rechtshulpverlening ook nog beperkt wordt tot verzekerden. Niet verzekerden hebben geen toegang tot rechtsbijstand. Daarbij moet het ook nog eens een keer gaan om een onzeker voorval. Hierdoor vallen er al een groot aantal rechtsgebieden af, aldus Wind. Hij wijst hierbij op het vreemdelingenrecht en delen van het personen- en familierecht.
Kostenbeheersing als kwaliteitsbelemmering
Nijman kan zich niet vinden in het vooroordeel dat rechtsbijstandverzekeraars door te sturen op de kosten niet al het mogelijke uit een zaak halen of dat de behandelaren daardoor beperkingen worden opgelegd. Hij stelt vast dat de zeef in feite al bij de voordeur zit in de vorm van de dekkingsbeoordeling. Dit brengt met zich mee dat er bijvoorbeeld geen dekking is voor vreemdelingenrecht, fusies en overnames. Zoals Wind reeds aangaf, zijn de daaruit voorvloeiende geschillen niet aan te merken als een onzeker voorval..
In de beleving van Nijman werd er door het management niet gestuurd op kostenbeheersing bij de behandeling. Er werd door het management bijvoorbeeld nooit aangedrongen een zaak snel te schikken of in een bepaald geschil geen kosten te maken. Wel werd op een gegeven moment bijgehouden hoeveel behandeluren in een zaak werden gemaakt. Trippenzee deelt zijn mening. Er werd niet gestuurd bij de behandeling van zaken op het beperken van de kosten. Als je normaal je zaken behandelt dan had je daarbij alle vrijheid. Als je een kansrijke zaak had, dan zag je daarvan niet af omwille van de kosten. Wel is het zo dat er een beleidslijn was in welk kader zaken onder een bepaald belang standaard werden afgekocht. Afkoop komt neer op het schadeloosstellen van de verzekerde waardoor zijn recht op rechtsbijstand komt te vervallen. Trippenzee merkt daarbij op dat mensen zich niet realiseren dat procederen een kostbare aangelegenheid is. Bedrijfseconomische motieven brengen dan met zich dat geschillen met een belang onder € 1.000,– stelselmatig werden en worden afgekocht. Verzekerden realiseren zich vaak niet dat afkoop een zeer aantrekkelijk alternatief kan zijn voor procederen. Van direct sturen bij de behandeling is echter geen sprake meent Trippenzee. Maar het targetsysteem doet naar de mening van Trippenzee wel afbreuk aan de kwaliteit van het werk. Niet zo zeer als het gaat om de inhoudelijke behandeling van de zaak als wel om het intermenselijk contact. Je komt er niet toe alle klanten die persoonlijke aandacht te geven die zij verdienen.
Kwaliteitsverlies door personeelsverloop
Trippenzee ziet in het personeelsverloop het centrale probleem als het gaat om de kwaliteitswaarborg. Als je bij een rechtsbijstandverzekeraar niet kiest voor een managementfunctie dan zijn de doorgroeimogelijkheden beperkt. Trippenzee ziet voor zichzelf in dat kader de mogelijkheid om intern toe te treden tot de advocatuur niet als een werkelijke mogelijkheid de loopbaan bij een rechtsbijstand-verzekeraar voort te zetten. Het is meer van hetzelfde en het voegt niets toe in de ogen van Trippenzee. Nijman zelf ziet de rechtsbijstandverzekeraar als een opstap. Hij heeft zijn loopbaan voortgezet in de vrijgevestigde advocatuur, waarbij zijn persoonlijke ontwikkeling op het door hem gekozen rechtsgebied koersbepalend was. De rechtsbijstandverzekeraar kon in dat specialisme niet voorzien. Wind is zijnerzijds bezorgd dat het personeelsverloop tot gevolg heeft dat er kwaliteitsverlies zal gaan optreden, met name daar waar het gaat om proceservaring. Wind acht het van belang er voor te zorgen dat starters worden vastgehouden door hen te boeien en te binden. Dat kan naar zijn mening door het aanbod van een ander type zaak of bijvoorbeeld om de doorgroei naar de advocatuur mogelijk te maken. Het personeel moet deze groeimogelijkheden hebben, zodat zij langer aan de organisatie kunnen worden gebonden. Daar waar Wind de advocatuur ziet als mogelijkheid om juristen langer vast te houden, ziet Trippenzee daarin echter geen toegevoegde waarde.
Wind constateert dat het overigens wel dat het tot nu toe mogelijk is gebleken om de ontbrekende ervaring van buitenaf aan te trekken. Hij merkt op dat vacatures binnen de sectie advocatuur, waarbij het doorgaans dus gaat om meer ervaren krachten, over het algemeen redelijk snel worden gevuld zonder dat intensief behoeft te worden geworven. De groep die solliciteert is daarbij divers. Het gaat om herintreders, advocaten die geen zin meer hebben in acquisitie, of advocaten die gewoon uitgekeken zijn op hun oude kantoor of op zoek zijn naar een specialisme.
Toga maakt het verschil
Is er een gerechtvaardigde reden om aan te nemen dat de rechtshulpverlening geboden door rechtsbijstandverzekeraar structureel tekort schiet? Feit is dat het verzekeringskarakter van de rechtshulpverlening beperkingen met zich meebrengt. Zo zijn lang niet alle geschillen verzekerd. Hierdoor vallen een groot aantal veelvoorkomende zaken buiten de (verzekerings)boot. Te denken valt bijvoorbeeld aan echtscheidingsprocedures, overnames en procedures voortvloeiend uit het vreemdelingenrecht. Daarnaast zal een behandelaar of advocaat in dienst van een rechtsbijstand-verzekeraar dan wel schaderegelingkantoor zich bij de behandeling beperken tot het gedekte geschil. Het kan zijn dat er tussen partijen verschillende inhoudelijke samenhangende geschillen bestaan, waarvan slechts een deel is gedekt. Dit betekent dat de verzekerde geconfronteerd zal worden met twee verschillende raadslieden, die elk een deel van de zaak behandelen. Het lijkt duidelijk dat dit op zijn minst niet handig is, maar zeer waarschijnlijk de behandeling van de zaak ook niet ten goede zal komen.
Het management stuurt in ieder geval niet op dossierniveau op de kosten. Wel speelt kosten-beheersing in zijn algemeenheid een rol indien bijvoorbeeld een behandelaar besluit gebruik te maken van het afkoopmechanisme. Als de te verwachten externe kosten hoger zijn dan het belang van de zaak, dan wordt dit middel ingezet. De kwaliteit van de dossierbehandeling lijkt hier echter niet door te worden beïnvloed. Als een gedekt geschil eenmaal in behandeling is genomen, dan is de behandelaar of advocaat in dienstbetrekking vrij om dat te doen hetgeen noodzakelijk is om te komen tot de oplossing van het geschil. Daartoe behoort ook het inschakelen van experts, het leggen van conservatoire beslagen en procederen.
Rechtsbijstandverzekeraars voorzien ieder voor zich in de opleiding en begeleiding van jonge startende juristen. Het niveau van deze opleiding zal in orde zijn, mede gegeven het feit dat inmiddels cursussen van een paar rechtsbijstandverzekeraars worden beloond met de opleidingspunten van de Orde. Rechtsbijstandassuradeuren zijn kennelijk echter bij een goede opstap voor startende juristen. Na enige jaren ervaring te hebben op gedaan, stroomt men door. Dit vertrek wordt klaarblijkelijk ingegeven door het ontbreken van afdoende ontwikkelingsmogelijkheden bij de rechtsbijstand-assuradeur. Als men niet overstapt naar het management, loopt de gemiddelde behandelaar snel vast. Personeelsverloop heeft een negatieve invloed op de waarborging van de kwaliteit van de dossierbehandeling.
De Achilleshiel van de rechtsbijstandverzekeraar lijkt dan ook het personeelsverloop te zijn. Vertrek van meer ervaren krachten naar andere branches als advocatuur, rechterlijke macht en overig bedrijfsleven, betekent telkens verlies aan ervaring. De instromers worden weliswaar goed opgeleid en begeleid, doch missen proceservaring, zoals Wind opmerkte. Trippenzee stelt daarnaast vast dat advocaten in de rechtszaal over het algemeen beter uit de verf komen dan juristen van rechtsbijstandverzekeraars. Rechtsbijstandjuristen ogen onzekerder en missen flair. Dit kan te maken hebben met het feit dat een deel van de rechtsbijstandjuristen, zoals hiervoor werd gesuggereerd, proceservaring mist. De minder ervaren rechtsbijstandjurist is nog zoekend naar de eigen positie in de rechtspraak, waardoor hij of zij een stuk aan zelfvertrouwen en presentatie mist. Voorlopig maken in de rechtszaal dan ook de kleren de man.
Rechtsbijstandassuradeuren en schaderegelingkantoren zullen er naar moeten streven meer ervaren krachten in de organisaties werkzaam te houden. Ervaring geeft immers zelfvertrouwen en door een groeiend zelfvertrouwen zal de rechtsbijstandjurist beter in staat zijn ook met flair zijn zaak te bepleiten in de rechtszaal. Ervaring is een welkome reisgenoot naar de juridische podia in Nederland waarop de rechtsbijstandjurist moet acteren. Een toga zal op deze reis overbodige bagage zijn.
Richard Oonk
Rechtsbijstandjurist te Leusden
