Wie heden ten dage onderwijs geeft aan een instelling van wetenschappelijk onderwijs gelijk de universiteit wordt belaagd met administratie. Om het “rendement” op te voeren moeten studenten verplicht verschijnen en jawel, hun aanwezigheid moet door de docent worden bijgehouden. Ook moet tegenwoordig worden “overhoord”. In de resterende tijd kan dan nog enige opleiding tot zelfstandige beoefening der wetenschap aan bod komen. Jongere advocaten zal in ieder geval die administratie nog bekend voorkomen, tenminste, zolang een voltooide universitaire opleiding in de rechten vooronderstelling blijft van toelating tot de balie.
Maar niet te lang geklaagd. De docent weet immers achter zich een volledig geautomatiseerd student-administratie-systeem, dat met enkele rake drukken op de juiste knoppen lijsten met studenten produceert, alles per vak, werkgroep en desnoods nog veel meer. Een leger aan administratief personeel houdt alles bij en zo valt het met al die verschoolsing van de universiteit nog wel mee.
Zou je denken. Want computersystemen die dergelijke systemen draaiende houden raken eerder vroeger dan later verouderd. Als bekend draaien kernprocessen van banken al decennia op dezelfde solide mainframe-software. Maar universiteiten, hogescholen en zoveel andere instellingen op het snijvlak van “algemeen nut” en “markt” zijn niet sterk of slim genoeg om gelijk spel te bieden aan softwarebedrijven die systemen in de markt zetten die door diezelfde bedrijven na betrekkelijk korte tijd niet meer worden onderhouden. Dan moet er hoe dan ook iets nieuws komen. Bovendien willen universiteiten en hogescholen steeds meer van hun studenten weten, weer: om het “rendement” nog verder te kunnen opvoeren.
Zo zijn nogal wat Nederlandse universiteiten en hogescholen in zee gegaan met Oracle, dat uSis in de markt heeft gezet. Op papier is het een schitterend systeem. Alles zou de alma mater per computer te weten komen én in de hand kunnen hebben. Vervelend is alleen dat uSis niet helemaal past op her en der bestaande en al dan niet locale administratieve folklore in het hoger en wetenschappelijk onderwijs.
Geen nood, dan passen we het systeem toch aan? Oracle zal er niet armer van zijn geworden, de universiteiten wél. Iedereen in het zakenleven weet dat je met software die verder gaat dan keukentafelniveau één ding nooit moet doen: die software aanpassen aan bestaande administratieve processen. Als moet worden aangepast, doe het dan de andere kant op. Zelfs een betrekkelijk bescheiden boekhoudprogramma als Exact kan een veelvoud van de pakketprijs gaan kosten als dankbare softwarespecialisten er aan gaan knutselen om er voor echt geld slecht zittend “maatwerk” van te maken.
Intussen heeft het Nederlands hoger onderwijs miljoenen in uSis en bijbehorende “aanpassingen” gestopt. Werken doet het (nog?) niet. Voor het onderwijs is het een opluchting: uw columnist mocht voor het eerst sinds jaren zonder voorgedrukte lijsten met codes en zo meer afreizen naar de college- en werkgroepzalen. Een vreemd gevoel, herinneringen oproepend aan niet zo grijze verledens. Vroeger ging het immers altijd zo. Toen universiteiten nog niet waren geautomatiseerd kwamen er ook voor zover nog bekend wel redelijk opgeleide mensen vandaan. Sterker nog: vroeger was het administratief personeel een kleine minderheid, vergeleken met mensen die werkten in onderwijs en onderzoek. Computers moesten een deel van hun werk overbodig maken en daarmee hun aandeel aan het universitaire personeelsbestand nog verder terugdringen.
Maar nu is het antwoord op de vraag hoeveel mensen er werken er aan een universiteit: “Ongeveer de helft”. De andere helft zit in de administratie en doet niet zelf aan wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Niets ten nadele van die mensen trouwens. Zij kunnen er niks aan doen. Sterker nog, zij worden gek van overwerk en erger door al die onoplosbare problemen met uSis en andere automatisering.
Maar ja, de computersystemen moeten draaien en daarmee blijven al die universitaire administrateurs. Betaald worden zij uit Rijksmiddelen, ten dele uitgegeven op grond van (jawel) studierendement. Zo is de cirkel rond, want dat op papier zo prachtige uSis was bedacht om: dat rendement in de gaten te houden.
Wél is dan weer jammer dat de rol van rendement in de Rijksbekostiging nogal wat kleiner wordt. Er komt een nieuw systeem, waarin aantallen ingeschreven studenten weer de hoofdrol gaan spelen. Ook het ministerie blijft aan het werk en zo wordt een deel van de zin van student tracking systemen als uSis weer te niet gedaan.
Wat is de strekking van dit weinig hoopvol verhaal over automatisering? Bovendien: is het elders anders en beter, bijvoorbeeld bij de politie en bij het OM? Nee. Overal worden oude fouten opnieuw gemaakt, verdwijnt het geld in de zakken van grote automatiseerders en zijn systemen tegen de tijd dat zij eindelijk goed werken alweer verouderd, al dan niet omdat de software-industrie geen onderhoud meer biedt.
Er zit iets achter: de collectieve geestesziekte die meent al dan niet imaginaire problemen op te moeten lossen door nog meer regels te stellen en bijbehorende computeradministratie op- en in te richten. Juristen spelen hier niet de minste rollen.
Houd er mee op. Wees demissionair. Doe niets. Vroeger of later wordt duidelijk dat zonder “bestuur” en met name zonder bestuurlijke en administratieve “vernieuwing” dingen ook goed, of zelfs een stuk beter kunnen gaan. Pas op de lopende zaken, laat de rest met rust. Kom niet met nieuwe systemen en regels, tenzij de tent werkelijk ploft als niets wordt gedaan.
Makkelijk is dat natuurlijk niet. Iedereen is van elkaar afhankelijk, niet alleen universiteiten van ministeries en nog veel meer. Het begint met de regering. Wat dat aangaat kan een demissionair kabinet niet lang genoeg duren.
