Het viel op. Vorig jaar was er een installatie van nieuwe rechters. Bij die gelegenheid houdt de president van de rechtbank altijd een toespraak waarin de nieuwe rechters worden voorgesteld. Er worden wat bijzonderheden over ze verteld en ze worden geprezen om hun kwaliteiten. Alle rechters van deze lichting werden zonder uitzondering geprezen vanwege hun dossierkennis. Ik kan me niet heugen dat dat al eerder een bijzondere kwaliteit werd gevonden. Wordt grondige dossierkennis een schaars goed? Het zou zomaar kunnen.
Op 4 juli 2012 stond in het Algemeen Dagblad een interview met mijn Haagse collega Elianne van Rens. Zij vertelde hoe ze te werk gaat als ze binnen drie dagen een strafdossier van enkele duizenden pagina’s tot zich moet nemen. Dat gaat zo: de drie rechters en de griffier nemen ieder een deel van het dossier voor hun rekening, lezen dat deel en maken er een uittreksel van voor de anderen. Inderdaad, crowdsourcing op kleine schaal; zo heb ik het zelf ook wel eens aangepakt in een grote strafzaak van een groep verdachten die in wisselende samenstelling tientallen inbraken zou hebben gepleegd.
Terwijl ik dit schrijf kijk ik af en toe tersluiks naar de doos die op mijn bureau staat. Het is zo’n doos waarin de papierleverancier vijf pakken van vijfhonderd vel papier levert. Hij zit helemaal vol met bedrukt papier. Er zit een inventarislijst bij, maar verder is het papier niet geordend. Het is eigenlijk nog geen dossier. Ik trek er volgende week een dag voor uit om de boel op orde te brengen en toegankelijk te maken. Dat wil zeggen: perforeren, bundelen en tabjes aanbrengen. Dan zit er structuur in en is het pas een dossier.
Dit stukje is tot hier 288 woorden. Hoeveel tijd kost het om 2500 bladzijden te lezen? De gemiddelde leessnelheid is 240 woorden gemiddeld per minuut. Een A-viertje omvat zuinig geschat 450 woorden, bij 2500 bladzijden is dat 1.125.000 woorden. Die worden gelezen in gemiddeld 4687 minuten. Dat is 78 uur lezen.
In het echt is het minder erg dan het lijkt. Het beoordelingskader zorgt ervoor dat sommige dingen belangrijker zijn dan andere, en dat bepaalt als het goed is de zoekstrategie. In het strafrecht eerst de telastelegging, en dan het bewijs. In het bestuursrecht wordt het kader bepaald door het bestreden besluit en de gronden die daartegen worden aangevoerd. In het civiele recht begin je bij het geschil zoals partijen het presenteren. Dat betekent dus dat er veel in een dossier staat dat in de voorbereiding noodgedwongen minder aandacht krijgt.
We kunnen dus veilig aannemen dat dossierkennis schaarser wordt omdat er geen tijd is om alles te lezen. Hoe gaan we daarmee om? In het Nederlands Juristenblad van maart 2013 (2013/292) schrijven Frans van Dijk, Eddy Bauw en Joep Sonnemans (klik hier voor de Engelse versie van het wetenschappelijke artikel) over hun onderzoek naar meervoudige besluitvorming. Zij verwijzen naar onderzoek van Ten Velden en De Dreu (Raad voor de rechtspraak Research memorandum 2012 nr. 1) naar sociaalwetenschappelijke determinanten van strafrechtelijke besluitvorming. Daaruit komt het advies om bij de aanpak van complexe zaken rekening te houden met de menselijke beperkingen ten aanzien van informatieverwerking. We zijn geneigd ons te concentreren op de informatie die we gemeenschappelijk hebben, en daardoor missen we die dingen die de een wel, en de ander niet heeft gelezen. Dat betekent dus: erkennen dat niet iedereen alles in een dossier heeft gezien, en de behandeling van een zaak zo organiseren dat we juist die individuele informatie delen
