Als ik dit schrijf zijn er net weer verkiezingen geweest in Zuid-Afrika. Het is precies twintig jaar geleden dat er in Zuid-Afrika voor het eerst democratische verkiezingen waren. De Verenigde Naties hadden een waarnemersmissie georganiseerd. De missie heette Unomsa, United Nations Observer Mission in South Africa. In het Zulu betekent Unomsa verzoening. Mooi gevonden.
Er waren ongeveer honderd waarnemers uit Nederland, en ik was er een van. We kregen eerst training in Johannesburg. Daar mochten we niet zomaar de straat op, want het hotel stond in een niet al te veilig deel van de stad. Daarna werden we verspreid over het land voor de waarnemingsmissie zelf. Samen met een Spaanse diplomaat doorkruiste ik een week lang het hart van het land: we bekeken de stembureaus op een boerderij met driehonderd zwarte arbeiders, in een rustiek Engels ogend dorp aan een spoorlijn, en in delen van het voormalig thuisland Bophuthatswana – kortweg Bop. Bop was het leukst, met veel enthousiaste vrijwilligers vol geloof in het nieuwe Zuid-Afrika. Mijn waarnemerservaring werd uiteindelijk bepaald door het volgende voorval, ergens in Bop. Ik werd naar een stemhokje geroepen. Daar hielp een vrijwilliger een kiezer met stemmen. De vrijwilliger was een een ferme blonde vrouw. De kiezer was een klein verschrompeld zwart vrouwtje, blind en analfabeet bovendien. Zij mocht voor het eerst in haar leven stemmen. Ik moest controleren of het allemaal eerlijk ging. Ouma, vroeg de vrijwilliger, wat wil jou stem? Ouma aarzelde geen moment, en fluisterde: Mandela! Een onvergetelijk historisch ogenblik.
Terug naar vandaag. In mijn proefschrift, over digitalisering in de rechtspraak, heb ik onder meer geschreven over de mensen die niet mee kunnen komen in de digitalisering van alles, ook van het contact met de overheid. Er zal altijd een voorziening moeten zijn om te zorgen dat die mensen ook hun rechten kunnen verwezenlijken. Een tijdje terug zag ik tijdens een zitting een voorbeeld waarin die voorziening er wel was, maar het toch nog misging. Iemand die zich realiseert dat hij het niet alleen kan roept de hulp in van een maatschappelijk werker om een werkloosheidsuitkering aan te vragen. Zijn hele flat loopt bij de maatschappelijk werker, vertelt hij op de zitting. De maatschappelijk werker vraagt de uitkering digitaal aan met een formulier op uwv.nl. De maatschappelijk werker vult voor de man een hotmail-adres in. Dat heeft tot gevolg dat de man voortaan via dit emailadres benaderd gaat worden, en dat gebeurt vervolgens ook. De man heeft echter geen computer en geen idee hoe internet werkt. Hij verschijnt dus niet op het geplande gesprek met de werkcoach en krijgt uiteindelijk een boete omdat hij niet genoeg heeft gesolliciteerd.
