Wat doe je als een invloedrijke kunstenaar jouw Instagram-foto’s kopieert op groot canvas en er tienduizenden dollars mee verdient? Het overkwam verschillende jonge vrouwen in 2014 toen kunstenaar Richard Prince zonder toestemming hun Instagram-foto’s gebruikte voor zijn New-Portraits’-expositie.
De reacties van de ‘slachtoffers’ waren merkwaardig. Sommigen waren vereerd dat hun insta-foto een plekje in Princes-expositie verdiende. Anderen waren niet zo blij met het feit dat er groot geld werd verdiend met de verkoop van hun online kiekje. In plaats dat deze jonge meiden de welbekende kunstenaar voor de rechter daagden wegens inbreuk op hun auteursrecht, namen zij het recht in eigen hand. Sommige foto’s die Prince gebruikte waren afkomstig van de feed van @Suicidegirls, een bekende alt pin-up community. In reactie hierop deden de Suicide Girls hetzelfde als wat Richard Prince deed: hun insta-foto’s uitprinten en verkopen. Echter, zij vroegen hier $90 voor, in plaats van Princes $90.000. Alle opbrengsten werden aan een goed doel gedoneerd. Hierdoor namen zij niet alleen wraak, maar werden zij door anderen als helden onthaald.
Eind goed, al goed? Niet helemaal. Waar ik nog steeds mee zit is de vraag “Mogen de toe-eigeningspraktijken van Richard Prince zomaar?” Hij nam andermans insta-foto’s, printte ze uit op canvas, en verdiende er tonnen (!) mee. In de kunstwereld is de appropriation-art niks nieuws. Grote artiesten als Andy Warhol, Jeff Koons en Marcel Duchamps doen het al tientallen jaren. In een zaak waarin inbreuk op auteursrecht wordt geclaimd, kunnen kunstenaars een beroep doen op het ‘fair-use’-verweer (§107, U.S. Copyright Act 1976).
Om te bepalen of er sprake is van ‘fair use’, moeten Amerikaanse courts vier factoren overwegen. In geschillen over appropriation-art is de eerste factor het belangrijkst: het doel en karakter van het gebruik. In het analyseren van deze factor, gaat het erom wat de ‘transformatieve’ aard is van het werk. Is het kunstwerk blind gekopieerd zonder substantiële toevoeging? Of wordt er iets nieuws toegevoegd zodat de expressie, betekening of boodschap van het originele werk verandert? In het laatste geval ziet de uitkomst er positief uit voor de kunstenaar.
Richard Prince plaatste een eigen opmerking onder de insta-foto’s, voor hij het plaatje op groot canvas ontwikkelde. Dit is waarschijnlijk niet genoeg om te kunnen spreken van een transformatie van het originele werk. De rest bleef namelijk onaangetast. Degene met de auteursrechten in de insta-foto’s lijken dus een sterke zaak te hebben. Om de vele kosten en moeite van een proces te besparen, besloot @Suicidegirls op een andere manier actie te nemen. Een slimme en efficiënte zet, als je het mij vraagt. Door naming & shaming, vooral met het brede bereik van social media, wordt misschien ook een gewenst resultaat bereikt. Maar is het wel wenselijk als men, buiten het rechtssysteem om, opkomt voor zijn auteursrecht?
