In zijn uitspraak van heeft de Centrale Raad geoordeeld dat hij buitenwettelijk beleid strenger gaat toetsen (ECLI:NL:CRVB:2025:700).
De Centrale Raad onderscheidt drie vormen van beleid: binnenwettelijk beleid, buitenwettelijk beleid en tegenwettelijk beleid. Binnenwettelijk beleid is de ‘klassieke’ beleidsregel als bedoeld in artikel 1:3 lid 4 Awb. Buitenwettelijk beleid is beleid dat de basis biedt voor besluiten waarvoor geen grondslag in de wet is te vinden. Dat zijn dan ook geen beleidsregels als bedoeld in artikel 1:3 lid 4 Awb. De derde vorm is tegenwettelijk beleid: een bestuursorgaan maakt regels voor die gevallen waarin het de wet niet toepast voor een bepaalde groep gevallen. Bij tegenwettelijk beleid maakt de Centrale Raad een onderscheid tussen tegenwettelijk belastend beleid en tegenwettelijk begunstigend beleid. Tegenwettelijk belastend beleid mag zonder meer niet worden toegepast. Tegenwettelijk begunstigend beleid wel.
De Centrale Raad legt in zijn uitspraak de wijze van toetsing uit voor de drie soorten beleid. De toetsing van het binnenwettelijk beleid verandert niet, maar de Centrale Raad verduidelijkt de toetsingsintensiteit ervan. Bij toetsing aan het buitenwettelijke beleid verruimt de Centrale Raad aanzienlijk. Voorheen werd buitenwettelijk beleid nauwelijks inhoudelijk beoordeeld. Dat verandert. De Centrale Raad gaat dit buitenwettelijk beleid even streng toetsen als binnenwettelijk beleid, waaronder ook aan het evenredigheidsbeginsel. Omdat er geen wettelijke kaders zijn (het beleid is immers buitenwettelijk) is de toetsing wel terughoudender omdat er veel beslissingsruimte is.
Tegenwettelijk beleid toetst de Centrale Raad niet aan het evenredigheidsbeginsel. Als het bestuursorgaan zelf om redenen van evenredigheid besluit om de wet voor bepaalde groepen niet toe te passen, strekt het evenredigheidsbeginsel niet zo ver dat het bestuursorgaan wordt gedwongen nog verder van de wet af te wijken, is de redenering. Wel zal het wettelijk voorschrift waarvan wordt afgeweken op evenredigheid worden beoordeeld, behalve wanneer dat een wet in formele zin is. Dan zal alleen gekeken worden of er bijzondere omstandigheden zijn die de wetgever niet volledig heeft verdisconteerd.
Wat betekent dat voor de appellant in dit geval? Een alleenstaande ontving een bijstandsuitkering, vertrok naar Egypte en bleef daar langer dan de vier weken, wat hij niet heeft gemeld aan het College van B&W. De alleenstaande betoogt dat hij eerder had willen terugkeren, maar dat dit niet mogelijk was als gevolg van de reisbeperkingen door de coronapandemie. B&W voerden in strijd met de Participatiewet het beleid dat toch bijstand werd verstrekt aan personen die langer dan vier weken in het buitenland verblijven, als zij maar binnen vier weken melden dat zij in het buitenland verblijven. Dit kwalificeert de Centrale Raad als tegenwettelijk begunstigend beleid, omdat de Participatiewet niet toestaat dat personen die langer dan vier weken in het buitenland zijn bijstand krijgen. Of dit beleid onevenredig is toetst de Centrale Raad dus niet. De Centrale Raad oordeelt wel of de bepaling in de Participatiewet buiten toepassing zou moeten blijven, hetgeen niet het geval is omdat er geen bijzondere omstandigheden zijn die de wetgever niet heeft verdisconteerd. Het beroep van de alleenstaande tegen de terugvordering van zijn bijstand voor de periode dat hij langer dan vier weken in Egypte was slaagt dus ook onder deze nieuwe lijn niet.
