Advocaat Tim de Greve (Stibbe) verwijt het Openbaar Ministerie dat het in strijd met de regels in een strafzaak 879 keer kennis heeft genomen van vertrouwelijke e-mailberichten tussen advocaten en een cliënt. Het OM ontkent dat, maar uit processtukken blijkt dat de landsadvocaat namens het OM de 879 schendingen heeft toegegeven. De redactie van Mr. heeft de relevante passages van deze processtukken ingezien.
Uit de stukken blijkt dat de landsadvocaat namens de Staat op 26 februari 2019 beweerde dat het om hooguit 15 e-mails met geprivilegieerde gegevens gaat. Op 23 april 2019 moest de landsadvocaat echter erkennen dat door een fout van het Openbaar Ministerie en de FIOD 837 vertrouwelijke e-mails terechtkwamen bij het opsporingsteam. In een brief aan De Greve, met afschrift aan de behandelende gerechten, schrijft de landsadvocaat dat “de Staat de fout ten zeerste betreurt”.
Onwaarheid gesproken
Weer later, op 13 november 2019, moet de landsadvocaat in een verweerschrift toegeven dat het om ruim 879 schendingen gaat. Tim de Greve noemt het schandelijk dat het OM zich aan deze schendingen heeft schuldig gemaakt, en er ook onwaarheid over heeft gesproken: “Dat zijn dan de mensen aan wie we de rechtshandhaving hebben toevertrouwd, met alle bijpassende dwangmiddelen.”
Vertrouwelijke contacten tussen advocaten en hun cliënten vallen onder het verschoningsrecht van advocaten. Het Openbaar Ministerie en de opsporingsdiensten, zoals de FIOD, mogen deze berichten niet inzien. Het gaat hier om de strafzaak tegen de vermogensbeheerder Box Consultants uit Waalre (Noord-Brabant).
Advocaat De Greve, die vier advocaten van zijn kantoor vertegenwoordigt, koerst in een civiele zaak tegen het OM af op een totaalverbod op de manier waarop het Openbaar Ministerie en de FIOD in strafrechtelijke onderzoeken e-mails en andere digitale informatie vergaren en gebruiken. Het OM kreeg dankzij een inbeslagname van hostinggegevens de beschikking over vertrouwelijke e-mails van de advocaten aan hun cliënt en vice versa.
Geheimhouder officier van justitie
Het OM wil niet inhoudelijk op de zaak ingaan, onder meer omdat de civiele rechter in deze zaak heeft bepaald dat het OM zich niet mag uitlaten over concrete onderwerpen die het verschoningsrecht raken. Over het algemene beleid op dit gebied zegt een woordvoerster: “Het uitgangspunt is dat het OM geen verschoningsgerechtigde informatie wil inzien. Als die informatie toch tussen de in beslag genomen stukken terechtkomt, en de opsporingsambtenaar dat signaleert, dan volgt het OM een interne procedure om die stukken uit het fysieke of digitale beslag te halen,” aldus de woordvoerster. “Daarvoor wordt een zogeheten geheimhouder officier van justitie aangewezen om de zaaksofficier van justitie niet te belasten met kennisneming van deze gegevens.”
Dan start het OM een interne toetsprocedure waarbij de geheimhouder officier van justitie vaststelt of het om geprivilegieerde gegevens gaat. Zo ja, dan worden die gegevens ontoegankelijk gemaakt, in ieder geval voor de duur dat de geheimhouder officier van justitie hierover zijn vaststelling kan doen. Is eenmaal vastgesteld dat het om geprivilegieerde gegevens gaat, dan worden de gegevens vernietigd.
“De werkwijze is zo ingericht dat deze naar de mening van het Openbaar Ministerie niet in strijd is met de wet,” meent de woordvoerster. “Het inzetten van de toetsingsprocedures gebeurt vele tientallen malen per jaar. Het gaat eigenlijk altijd goed, in slechts in een heel enkel geval leidt het tot discussie, zoals in deze kwestie.”
Oncontroleerbaar
Maar advocaat Tim de Greve zegt dat dit systeem van interne ‘Chinese Walls’ wel degelijk in strijd is met de wet, die een voorafgaande toets door de rechter voorschrijft. En die geeft, zegt De Greve, alleen bij hoge uitzondering toestemming voor gebruik van geheimhoudergegevens.
Bovendien, vindt De Greve, werkt het systeem helemaal niet: “Het is zo lek als een mandje, en de werkwijze is volstrekt oncontroleerbaar.” Het gerechtshof heeft in de civiele zaak nu een vooronderzoek gelast naar de werkwijze van het Openbaar Ministerie en de FIOD. Het onderzoek door één of drie onafhankelijke deskundigen moet blootleggen hoe de systemen werken en in welke mate de vertrouwelijke gegevens binnen het OM en daarbuiten zijn gebruikt. Mogelijk komt er ook een vervolgonderzoek, zo kondigde het Hof alvast aan in de beslissing van 6 augustus 2020. Op vrijdag 18 september 2020 kunnen beide partijen aan het Hof deskundigen voordragen die de systemen van het OM en de FIOD gaan onderzoeken.
Volgens De Greve betreft het hier een fundamenteel belang: “Cliënten moeten erop kunnen vertrouwen dat ze vrij en vertrouwelijk met hun advocaat kunnen communiceren,” legt hij uit. “Alleen al de vrees dat je dat niet kunt doen, is funest voor het verschoningsrecht, en daarmee voor de rechtsstaat.”
Tuchtzaak tegen accountant
Dat het Openbaar Ministerie de beschikking had over geprivilegieerde informatie, kwam aan het licht in een tuchtzaak tegen de accountant van de vermogensbeheerder uit Waalre. Bij die klacht waren vertrouwelijke e-mails van de advocaten gevoegd. De door het OM ingediende tuchtklacht werd ongegrond verklaard, maar daarmee is de kwestie voor Tim de Greve niet afgedaan. Hij stelt dat het misbruik van vertrouwelijke gegevens het topje van de ijsberg is.
De vermogensbeheerder kwam in beeld bij het Openbaar Ministerie nadat er bij de Nederlandse Belastingdienst in 2009 een brief binnenkwam waarin het bedrijf werd beschuldigd van witwassen. De brief, op briefpapier van de Amerikaanse belastingdienst IRS, bleek later vals te zijn. De auteur was een rancuneuze voormalige boekhouder van de vermogensbeheerder.
De Belastingdienst deed naar aanleiding van die valse brief in 2011 boekenonderzoek bij de vermogensbeheerder. In 2013 volgde een strafrechtelijk onderzoek door het OM. Die strafzaak loopt nog steeds. Verder lopen er twee civiele procedures: van de vermogensbeheerder tegen de boekhouder (waarin de Staat zich namens het OM heeft gevoegd als derde partij ten aanzien van de getuigenverhoren) en van de Stibbe-advocaten tegen het OM, de FIOD en de Belastingdienst wegens structureel misbruik van vertrouwelijke gegevens.
Bewijsbeslag
Tim de Greve wil dat het OM inzicht geeft in de geheimhouder-gegevens die zijn ingezien door mensen van het Functioneel Parket, en wat er vervolgens mee is gedaan. De Greve heeft daarvoor bewijsbeslag laten leggen bij de Staat. Dat is toegewezen, inclusief dwangsom. Veel digitale informatie is echter vernietigd of door computerproblemen verloren gegaan, zo heeft de landadvocaat verklaard namens het OM, de FIOD en de Belastingdienst. De Greve zet daar vraagtekens bij en denkt dat het zogeheten ‘FIOD-journaal’ ook veel nuttige gegevens kan opleveren. “Door het beslag weten we dat het FIOD-journaal bestaat. De kans is groot dat daarin staat welke vertrouwelijke gegevens binnen en buiten het OM zijn verspreid en wat men er mee gedaan heeft.”
Uit gepubliceerde rechterlijke uitspraken valt af te leiden dat ook rechters kritiek hebben op de werkwijze van het OM en de FIOD. In arresten van het gerechtshof valt de formulering “onmiskenbare schendingen”. Over de noodzaak van het bewijsbeslag oordeelt het hof: “Niet kan worden gezegd dat de vrees voor het verloren gaan van gegevens ongegrond is.” Het hof verwijst daarbij onder meer naar het defect raken van een cruciale usb-stick en naar computerproblemen. En na een opsomming van onwaarheden die de Staat heeft gedebiteerd, concludeert het Hof: “Hiermee is niet gezegd dat de Staat opzettelijk onjuiste antwoorden heeft gegeven, maar wel dat het stellen van vragen niet steeds een garantie geeft op correcte antwoorden.”
Het wachten is nu op de uitkomsten van het onderzoek. De Greve heeft al volgende stappen aangekondigd, als inderdaad blijkt dat de ijsberg toch wat groter is dan het topje.
