Hoge Raad kan geen botteriken gebruiken

Delen:

Foto: Hein van Liempd

Over de procedure voor benoemingen in de Hoge Raad is de Grondwet duidelijk. De Hoge Raad beveelt aan, de Tweede Kamer draagt voor, de minister besluit en de Koning benoemt. Maar wat is het profiel van de ideale raadsheer?

De Hoge Raad, zegt hoogleraar rechtspsychologie Peter van Koppen (Vrije Universiteit), vist in een kleine vijver van eminente juristen. “Niet veel juristen komen in aanmerking”, stelt Van Koppen, die samen met universitair hoofddocent Jan ten Kate (Erasmus Universiteit) een boek schreef over anderhalve eeuw benoemingen in de Hoge Raad der Nederlanden (2003). “Je mag al blij zijn dat je mensen kunt krijgen. Mensen moeten het ook willen. Het is wel prestigieus om gevraagd te worden, maar als je er niet gelukkig van wordt moet je het niet doen.”

Peter van Koppen

Hoe je toprechter wordt als je ambities in die richting hebt? “Het korte antwoord is: zorg dat je topjurist wordt”, aldus Van Koppen. Voor het lange antwoord gaan we te rade bij de president van de Hoge Raad, Maarten Feteris, en zijn voorganger Geert Corstens.

Niet helemaal verrast

Maarten Feteris. Foto: Chantal Ariëns

“Ik kreeg in 2003 een telefoontje van de toenmalige president met de mededeling dat hij me op de aanbevelingslijst wilde plaatsen”, vertelt Feteris. Hij was toen belastingadviseur bij PWC, en ook parttime hoogleraar en raadsheer-plaatsvervanger. Hij schreef annotaties bij arresten van de Hoge Raad en maakte voor het WODC een evaluatie van het fiscale procesrecht, waarvoor hij met raadsheren van de Hoge Raad sprak. Onbekend was hij niet in de wereld van de cassatierechtspraak. “Ik was dus niet helemaal verrast.” Aan de ene kant leek het werk hem ontzettend mooi en uitdagend, aan de andere kant was hij nog jong: 43. “Een punt van aarzeling was ook dat ik als hoogleraar nog een aantal boeken wilde schrijven en het raadsheerschap mocht je toen nog niet combineren met een hoogleraarschap. Ik heb eerst die boeken geschreven en dus een jaar of vijf op de lijst gestaan. Toen veranderden de regels, en kon ik mijn hoogleraarschap behouden.” In 2008 werd Feteris benoemd in de Hoge Raad.

Aanbevelingslijst

Bij zijn voorganger Geert Corstens verliep het polsen minder gladjes. “Niet ik werd niet benaderd, maar een van mijn broers”, vertelt hij. “Ik was hoogleraar strafrecht en strafvordering in Nijmegen, mijn broer was hoogleraar nucleaire geneeskunde aan dezelfde universiteit.” Broer Corstens kreeg in de jaren tachtig van de vorige eeuw een telefoontje van de secretaresse van de toenmalige president van de Hoge Raad over een een aanbeveling voor de Hoge Raad. “Mijn broer antwoordde dat ze waarschijnlijk een ander zochten. Toen dat was rechtgezet heb ik een gesprek gehad met de aankomend president Ras en zo ben ik op de aanbevelingslijst gekomen.”

Nu of nooit

Geert Corstens

Dat de weg naar (toen nog) het Lange Voorhout een lange kan zijn, blijkt wel uit het feit dat Corstens uiteindelijk acht jaar op de aanbevelingslijst stond. “Ik heb een aantal malen gezegd dat ik er niet aan toe was. Ik vond mezelf te jong en ik wilde een boek over strafprocesrecht afmaken. ‘Laat mij nog maar even onderaan bungelen’, zei ik dan. Dat kun je doen zolang je niet op de tweede plaats staat. Maar zodra je op plaats twee staat en er een vacature is in de kamer waar je voor bent geselecteerd, schuif je naar de eerste plaats.” Dat gebeurde toen de toenmalige president Royer hem voor het blok zette met de woorden: “Het is nu of nooit.” Toen hapte Corstens wel toe. “Ik had veertien jaar aan de universiteit gewerkt, ik had behoefte aan iets anders, en het meewerken aan de ontwikkeling van het recht vond ik heel uitdagend.”

Zowel Feteris als Corstens paste de cassatierechtspraak als een jas. Feteris: “Ik vond het vanaf het begin ontzettend leuk, ging fluitend naar mijn werk. Het is heel inspirerend om intensief op topniveau samen te werken.”

Corstens vond het geweldig om te zien hoe zaken werden uitgediept. “Ik heb niet meegemaakt dat een relevant aspect van een zaak niet aan de orde is gekomen”, zegt hij. “Je hebt de advocaat-generaal, je medewerkers, je collega’s. Ik vond het intellectueel heel bevredigend.

Een verschil is wel dat je als hoogleraar je maatschappelijk betrokken moet zijn, je in het algemeen belang over onderwerpen uitlaten. Als raadsheer is dat juist moeilijk.” En Ybo Buruma dan? Die geeft om de haverklap zijn mening over actuele zaken. “Buruma weet precies tot hoever hij kan gaan”, vindt Corstens. “Hij is altijd heel tactvol, kwetst anderen nooit.”

Generalisten

Over het profiel van de ideale raadsheer van de Hoge Raad zijn Feteris en Corstens het – niet verrassend – eens. Ze noemen als eerste vereiste vakbekwaamheid op het hoogste niveau. Feteris: “Voor toprechtspraak heb je topjuristen nodig. Het draait om het gezag van de hoogste rechter. Een brede ervaring hangt daarmee samen.” Andere eigenschappen: integer, onafhankelijk, onpartijdig, besluitvaardig, schrijfvaardig, in het bezit van een rechterlijke attitude, stressbestendig. Corstens vindt: “Een smetteloze reputatie is essentieel. Er mag geen rumoer ontstaan.”

Feteris wijst op het evenwicht tussen generalisten en specialisten: “We zijn een kleine organisatie. Iedereen moet binnen zijn eigen kamer kunnen meepraten. Tegelijkertijd zijn er ook een aantal gebieden die specialistische kennis vereisen, bijvoorbeeld intellectueel eigendom, en BTW.”

Is er in de Hoge Raad plaats voor zelfstandige geesten? Corstens: “Ja, maar wel binnen de context van de Hoge Raad. Je moet kunnen geven en nemen. Dat is een subtiel spel, waar je geen botterik bij kunt gebruiken. Je bestaansgrond is rechtseenheid en daarvoor moet je met elkaar overleggen.” Feteris: “Iedereen moet regelmatig een veer laten. Mensen met een heel sterk ego passen hier minder goed.”

Rechterlijke achtergrond

In de Hoge Raad zitten raadsheren die afkomstig zijn uit de zittende magistratuur, maar ook uit andere beroepsgroepen zoals de wetenschap, het Openbaar Ministerie, de advocatuur en de belastingwereld. Een goede mix is daarbij belangrijk. Feteris: “Wij streven ernaar dat de helft van de mensen een rechterlijke achtergrond heeft. Die weten immers goed welke invloed onze beslissingen hebben op het werk van rechtbanken en hoven. En een belastingadviseur kan weer uitleggen welk effect een bepaalde formulering heeft op de belastingadviseurs.”

Corstens legt uit dat de Hoge Raad niet alleen moet zorgen voor de rechtseenheid, maar ook voor de rechtsontwikkeling. “Soms moet er een flinke stap gezet worden, zoals bij de aansprakelijkheid van overheidsorganen. En het is moeilijk om dat te doen met mensen die heel lang in dat systeem gewerkt hebben.”

Input van de kamers

Als er een vacature aankomt, kunnen de kamers van de Hoge Raad input leveren. Die inbreng gaat naar een selectiesommissie die dat voorlegt aan de gerechtsvergadering. Uiteindelijk stuurt de Hoge Raad een aanbevelingslijst met zes namen naar de Tweede Kamer. Ondanks deze strenge selectie kreeg Corstens twee keer te maken met politiek rumoer over voorgenomen benoemingenkwesties. De eerste keer ging dat over Ybo Buruma. Die had ooit een tijd in de programmacommissie van de PvdA gezeten. “Dat vond ik een sterke zaak voor de Hoge Raad; toen hij werd gekandideerd zat hij niet meer in die commissie. Maar bij de andere zaak, rond advocaat-generaal Diederik Aben, was het grote probleem dat hij iets had gedaan dat niet zo verstandig was, namelijk zich als AG in een e-mail uitlaten over een zaak die nog diende. In die zaak stond de Hoge Raad zwakker. Maar misschien had ik toch moeten doorzetten…”

Meer vrouwen

Heeft Corstens iets veranderd in het benoemingsbeleid? “Ik heb bijgedragen aan meer doorzichtigheid, onder meer door advertenties te plaatsen. Daarmee kwam ik tegemoet aan de bezwaren van de Tweede Kamer tegen coöptatie. En ik heb gezorgd dat er veel meer vrouwen kwamen.” Er zijn op dit moment dertien vrouwelijke en twintig mannelijke raadsheren bij de Hoge Raad.

Feteris ging in grote lijnen verder op de door Corstens ingeslagen weg. “Ik heb nog meer de nadruk gelegd op de afstemming met de Tweede Kamer en de maatschappelijke oriëntatie van kandidaten. Rechtspreken is beslissingen nemen die maatschappelijke gevolgen hebben, dus het is van belang dat je weet wat je beslissing aanricht. Je moet daar een antenne voor hebben.”

Dit is een samenvatting van een artikel dat verschijnt in Mr. Magazine van vrijdag 5 juli.

Meer weten over deze organisatie(s)?

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven